فضیلت نماز

اهمیت و ویژگی‌های نماز:

۱. نماز ستون دین و معیار قبولی سایر اعمال است

از امام صادق ^{(علیه السلام)}: «نخستین عملی که در قیامت محاسبه می‌شود نماز است؛ اگر قبول شود، بقیه اعمال هم قبول می‌شود و اگر رد شود، سایر اعمال هم مردود است.» ^{[ ثواب الأعمال، ص۲۷۳]}

از پیامبر ^{(صلی الله علیه و اله)}: «نماز، چهره دین است. آن را زشت نکنید.» ^{[ مستدرک ‌الوسائل، ج‌۳، ص۲۶]}

۲. سبک شمردن نماز، بسیار خطرناک است

حضرت علی ^{(علیه السلام)}: «کسی که نماز را سبک بشمارد، نسبت به سایر امور بی‌مبالات‌تر است.»  ^{[وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۶۱]}

۳. نماز انسان را از گناه پاک می‌کند

تشبیهی از پیامبر ^{(صلی الله علیه و اله)}: «نمازهای پنج‌گانه مانند شستن در نهر آب است که چرک از بدن می‌برد.» ^{[نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹]}

۴. نماز، محبوب‌ترین عبادت نزد خداوند است

پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه و اله)}: «خداوند نور چشم مرا در نماز قرار داده و من از نماز سیر نمی‌شوم.» ^{[ مستدرک الوسائل، ج‌۳، ص۴۱ و ۴۲‌]}

امام صادق ^{(علیه السلام)}: «بعد از شناخت خدا، چیزی بهتر از نماز نمی‌شناسم.» ^{[الکافی، ج۳، ص۲۶۴]}

۵. تأکید بر نماز در اول وقت

امیرالمؤمنین ^{(علیه السلام)}: نماز را در وقتش بخوان ... و به‌جهت اشتغال به کاری آن را به تأخیر نیانداز... ^{[وسائل الشیعه، ج۴، ص۱۶۱]}

۶. آثار معنوی نماز برای محتضر

ملک‌الموت به نمازگزار در حال احتضار تلقین می‌کند و ابلیس را از او دور می‌نماید. ^{(کافی، ج۳)}

امام صادق^{(علیه السلام)} از رسول خدا^{(صلی الله علیه و اله)} نقل فرمودند: ملک الموت در اوقات نماز به مردم نگاه می‌کند و اگر فردی بر اوقات نماز مواظبت کند، ملک الموت در هنگام مرگ شهادتین را به او تلقین می‌کند و ابلیس را از او دور می‌نماید. ^{[الکافی، ج‌۳، ص۱۳۶]}

منابع فقهی

توضیح المسائل

قبل مسئله ۷۱۶

نماز بهترین اعمال دینی است که اگر قبول درگاه خداوند عالم شود، عبادت‌های دیگر هم قبول می‌شود، و اگر پذیرفته نشود اعمال دیگر هم قبول نمی‏شود. و همان‌طور که اگر انسان شبانه‌روزی پنج نوبت در نهر آبی شستشو کند، چرک در بدنش نمی‏ماند، نمازهای پنج‌گانه هم انسان را از گناهان پاک می‏کند. و سزاوار است که انسان نماز را در اوّل وقت بخواند، و کسی که نماز را پست و سبک شمارد مانند کسی است که نماز نمی‏خواند، از پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله)} روایت شده که فرمود: کسی که به نماز اهمیت ندهد و آن را سبک شمارد سزاوار عذاب آخرت است.

همچنین روایت شده است که روزی حضرت در مسجد تشریف داشتند، مردی وارد و مشغول نماز شد، و رکوع و سجودش را خوب به‌جا نیاورد، حضرت فرمودند: اگر این مرد در حالی که نمازش این‌طور است از دنیا برود، به دین من از دنیا نرفته است.

پس انسان باید مواظب باشد که به عجله و شتاب‌زدگی نماز نخواند، و در حال نماز به یاد خداوند متعال و با خضوع و خشوع و وقار باشد، و متوجه باشد که با چه کسی سخن می‏گوید، و خود را در مقابل عظمت و بزرگی خداوند عالم بسیار پست و ناچیز ببیند، و اگر انسان در موقع نماز کاملاً به این مطلب توجه کند، از خود بی‌خبر می‌شود، چنانکه روایت شده در حال نماز تیر را از پای مبارک امیر المؤمنین علی^{(علیه السلام)} بیرون کشیدند و آن حضرت متوجه نشدند. و نیز باید نمازگزار توبه و استغفار نماید و گناهانی را که مانع قبول شدن نماز است، مانند حسد، کبر، غیبت، خوردن حرام، آشامیدن مسکرات، ندادن خمس و زکات، و بلکه هر معصیتی را ترک کند. و همچنین سزاوار است کارهایی را که ثواب نماز را کم می‏کند به‌جا نیاورد، مثلاً در حال خواب‌آلودگی، و خودداری از ادرار به نماز نایستد، و در موقع نماز به آسمان نگاه نکند، و کارهایی را که ثواب نماز را زیاد می‏کند به‌جا آورد، مثلاً انگشتر عقیق به دست کند، و لباس پاکیزه بپوشد، و شانه و مسواک کند، و خود را خوشبو نماید.

رساله جامع

فضیلت نماز و اهمیّت آن

نماز از عبادات بزرگ اسلامی و ستون دین است که خداوند منّان از روی لطف بی‌پایان خویش و برای تربیت بشر و رساندن او به کمال شایستۀ خویش، در آیین اسلام مقرّر فرموده است و در بین عبادات، از موقعیّت ممتاز و حسّاس‌تری برخوردار است.

نماز، بهترین راه ارتباط با خداوند متعال است. نماز، پرچم عبادات و ترسیم‌گر راه رسیدن به رستگاری است. نماز، مهم‌ترین عبادتی است که نفس را تزکیه می‌کند و او را به والاترین درجات کمال، ارتقا می‌دهد و مظهر کامل خشوع و خضوع در برابر خداوند متعال است. در حقیقت نماز، شناسنامۀ معنوی هر فرد مسلمان است و هیچ وسیله‌ای محکم‌تر و دائمی‌تر از آن برای ارتباط میان انسان با خداوند متعال نیست.

قرآن کریم و روایات، جایگاه ویژه‌ای را برای نماز و نمازگزاران ترسیم می‌کنند.

در نهج البلاغه نقل شده که امیر المؤمنین^{(علیه السلام)} در ضمن توصیه‌هایی که در مورد نماز به اصحاب داشتند، بیان فرمودند: «پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} نمازهای پنج‌گانه را به نهر آب گرمی که در جلوی خانه انسان واقع شده است و انسان روزی پنج مرتبه خود را در آن شستشو می‌دهد، تشبیه کردند و روشن است کسی که روزی پنج مرتبه در نهر آبی خود را شستشو دهد، چیزی از آلودگی در او نمی‌ماند...».^{[ نهج البلاغه، خطبه ۱۹۹، أهمّیّة الصلاة و فوائدها.]}

روایت شده که امام صادق^{(علیه السلام)} فرمودند: «نماز ستون دین است و مَثَل آن همانند ستون خیمه است تا وقتی که ستون آن پابرجا باشد، میخ‌ها و طناب‌ها ثابت هستند و زمانی که ستون خیمه کج شده و بشکند، میخ‌ها و طناب‌ها ثابت نمی‌مانند».^{[ وسائل الشیعه، کتاب الصلاة، ابواب اعداد الفرائض، باب ۶، ح۱۲.]}

در حدیث نقل شده است که رسول اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «هر چیزی را چهره‌ای است و چهره و سیمای دین شما نماز است، پس سعی کنید چهره و سیمای دینتان را زشت نکنید».^{[ مستدرک ‌الوسائل، ج‌۳، باب ۶، تحریم الاستخفاف بالصلاة، ص۲۶، ح۵.]}

روایت شده که رسول اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «نماز، پیمانه یا وزنه (ترازو و میزان سنجش) است، هر کس تمام بیاورد، تمامش می‌دهند و هر کس کم گذارد، می‌دانید که خداوند متعال دربارۀ کم فروشان چه نازل کرده است؟».^{[ الصّلاة فی الکتاب و السنّه، ص۳۴، ح۸۲.]}

از امام صادق^{(علیه السلام)} نقل شده که فرمودند: «... نخستین عملی که در روز قیامت مورد محاسبۀ الهی قرار گرفته و بازخواست می‌شود، نماز است که اگر آن مورد قبول واقع شود، سایر اعمال نیز پذیرفته می‌شود و اگر آن رد شود، اعمال دیگر نیز مردود می‌گردد».[ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، باب عقاب من صلّی الصلاة لغیر وقتها، ص۲۷۳، ح۱.]

روایت شده که رسول اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} به اباذر فرمودند: «ای اباذر، همانا خداوند متعال روشنی چشم مرا در نماز قرار داده است و آن را محبوب من ساخته، همان طور که غذا برای گرسنه و آب برای تشنه گوارا می‌باشد، همانا فرد گرسنه پس از خوردن غذا سیر شده و فرد تشنه پس از نوشیدن آب سیراب می‌گردد، ولی من از نماز سیر نمی‌شوم...».^{[ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‌۳، ابواب اعداد الفرائض و نوافلها و مایناسبها، باب۱۰، ص۴۱ و ۴۲‌، ح۵.]}

اهتمام به اوقات نماز

نقل شده که امیر المؤمنین^{(علیه السلام)} در نامۀ خود به محمّد بن ابی‌ بکر - وقتی که وی را به حکمرانی مصر گماردند - فرمودند: «... نماز را در وقت مقرّرش بخوان و به خاطر فراغت و بی‌کاری (یا آسوده شدن) آن را جلو نیانداز (قبل از وقت نخوان) و همچنین به جهت اشتغال به کاری آن را از وقتش به تأخیر نیانداز... و بدان همۀ کارهایت تابع نمازت می‌باشد و کسی که نماز را ضایع و تباه می‌کند، نسبت به غیر نماز تباه کننده‌تر است...». ^{[وسائل الشیعه، ج۴، ابواب المواقیت، باب۱۰، ص۱۶۱، ح۱۲.]}

از عبدالعظیم الحسنی از امام هادی^{(علیه السلام)} روایت شده است که حضرت فرمودند: «زمانی که خداوند متعال با موسی بن عمران^{(علیه السلام)} سخن گفت، موسی^{(علیه السلام)} عرض کرد: خدای من، پاداش آن کس که نماز را در وقتش خوانده چیست؟

خداوند متعال فرمود: ای موسی، خواسته و حاجتش را به او می‌دهم و بهشتم را بر او مباح می‌سازم». ^{[أمالی شیخ صدوق، المجلس السابع و الثلاثون، ص۲۰۷، ح۸.]}

از امام صادق^{(علیه السلام)} روایت شده که پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «تا هنگامی که فرزند آدم، نمازهای پنج‌گانه را در وقت خود می‌خواند، شیطان از او ترسان و گریزان است، ولی همین که آنها را ضایع کرد (و خواندن آنها را در وقت مقرّرشان ترک نمود)، شیطان بر او جرأت پیدا می‌کند و او را به ارتکاب گناهان بزرگ می‌کشاند». ^{[وسائل‌الشیعه، ج۴، ابواب المواقیت، باب ۱، ص۱۱۱، ح۱۲.]}

از امیر المؤمنین^{(علیه السلام)} روایت شده که پیامبر خدا^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: «هیچ بنده‌ای نیست که به اوقات نماز و جایگاه‌های خورشید اهمیّت دهد، مگر اینکه برای او راحتی هنگام مرگ و از بین رفتن پریشانی‌ها و غم و اندوه‌ها و نجات از آتش را ضمانت‌ می‌کنم...». [^{مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج‌۳، ابواب المواقیت، باب۳۲، ص۱۴۸، ح۱.]}

از امام صادق^{(علیه السلام)} روایت شده که فرمودند: «پیامبر خد^{ا(صلی الله علیه وآله وسلم)} نزد مردی از اصحابش که در حال احتضار بود حاضر شدند و فرمودند: ای ملک الموت (عزرائیل) با وی مدارا کن که او فردی مؤمن است. ملک الموت عرض کرد: بشارت باد بر شما ای محمّد^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} همانا من با هر مؤمنی مدارا می‌کنم و بدان ای محمّد^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} من جان فرزند آدم را می‌گیرم و چون خانواده‌اش بی‌تابی و جَزَع می‌کنند، در طرفی از منزلشان می‌ایستم و می‌گویم: این بی‌تابی و جزع برای چیست؟به خدا سوگند (در گرفتن جانش) بر اجلش پیشی نگرفته‌ایم و ما در قبض روح او مرتکب گناهی نشده‌ایم، پس اگر برای رضای خداوند متعال جزع نکنید و صبر نمایید پاداش داده می‌شوید و اگر بی‌تابی و جزع نمایید، نافرمانی کرده‌اید و مرتکب گناه شده‌اید و بدانید برای ما در مورد شما بازگشتی پس از بازگشتی است (برای قبض روح به سراغ شما نیز خواهم آمد)، پس بترسید و هوشیار باشید که نه در شرق زمین و نه در غرب آن، هیچ اهل خانه‌ای - چه خانه‌های خشتی و گلی (در شهر و روستا) و چه خیمه‌های چادرنشینان (در بیابان‌ها) - نیست، مگر آنکه هر روز پنج مرتبه به ایشان نظر می‌کنم و من به کوچک و بزرگ آنان از خودشان داناتر هستم و اگر بخواهم پشه‌ای را قبض روح کنم توانایی بر آن ندارم، مگر آنکه پروردگارم به آن امر فرماید.

سپس، رسول خدا^{(صلی الله علیه وآله وسلم)} فرمودند: ملک الموت به مردم در اوقات نمازشان نظر می‌کند و اگر آن فرد از کسانی باشد که بر اوقات نماز مواظبت می‌کنند، ملک الموت در هنگام مرگ شهادت و گواهی به «لا إلهَ إلّا اللّهُ وَمُحَمَّدٌ رَسُولُ اللّهِ» را به او تلقین می‌کند و ابلیس را از او دور می‌نماید». [^{فروع کافی، ج‌۳، کتاب الجنائز، باب إخراج روح المؤمن و الکافر، ص۱۳۶، ح۲.]}

منهاج الصالحین

قبل از مسأله ۴۹۸

الصلاة هی إحدی الدعائم التی بُنی علیها الإسلام، إن قبلت قبل ما سواها، وإن ردّت ردّ ما سواها.

عروه الوثقی

اعلم أن الصلاة أحب الأعمال إلی الله تعالی وهی آخر وصایا الأنبیاء ^{(علیهم السلام)}، وهی عمود الدین إذا قبلت قبل ما سواها وإن ردت رد ما سواها، وهی أول ما ینظر فیه من عمل ابن آدم فإن صحت نظر فی عمله وإن لم تصح لم ینظر فی بقیة عمله ومثلها کمثل النهر الجاری فکما أن من اغتسل فیه فی کل یوم خمس مرات لم یبق فی بدنه شیء من الدرن کذلک کلما صلی صلاة کفر ما بینهما من الذنوب ولیس ما بین المسلم وبین أن یکفر إلا أن یترک الصلاة، وإذا کان یوم القیامة یدعی بالعبد فأول شیء یسأل عنه الصلاة فإذا جاء بها تامة وإلا زخّ فی النار وفی الصحیح قال مولانا الصادق ^{(علیه السلام)}: «ما أعلم شیئا بعد المعرفة أفضل من هذه الصلاة ألا تری إلی العبد الصالح عیسی ابن مریم ^{علیه السلام} قال: وأوصانی بالصلاة والزکاة ما دمت حیا» وروی الشیخ فی حدیث عنـــه ^{(علیه السلام)} قال: «وصلاة فریضة تعدل عند الله ألف حجة وألف عمرة مبرورات متقبلات ». ....