ترتیب و موالات در اذان و اقامه

بر اساس نظر آیت‌الله سیستانی:

در اذان از چند جهت لازم است ترتیب و موالات رعایت شود:

رعایت ترتیب

در مورد ترتیب اذان و اقامه، دو نکته مهم وجود دارد:

ترتیب جملات: ترتیب بین جملات اذان و اقامه باید درست رعایت شود و اگر شخصی به‌طور عمدی یا اشتباهی یا از روی ندانستن، جمله‌ای را جابه‌جا بگوید، باید از همان قسمت اصلاح کند؛ مثلاً اگر «حیّ علی الفلاح» را قبل از «حیّ علی الصلاة» گفت، باید دوباره «حیّ علی الفلاح» را بگویید و اذان یا اقامه را ادامه دهد.

ترتیب اذان و اقامه: اقامه باید پس از اذان گفته شود و اگر کسی عمدی یا اشتباهی یا از روی ندانستن، اذان را پس از اقامه بگوید، درست نیست.

رعایت موالات

در مورد موالات اذان و اقامه، سه نکته مهم وجود دارد:

پیوستگی جملات: جملات اذان و اقامه باید پشت‌سرهم گفته شود و بین آنها فاصله زیادی نیافتد.

فاصله بین اذان و اقامه: بین اذان و اقامۀ یک نماز نباید زیاد فاصله شود؛ البته فاصله‌هایی مثل سجده یا دو رکعت نماز مستحبی (که در احکام مستحبات بین اذان و اقامه بیان شده) اشکالی ندارد.

فاصله بین اقامه و نماز: بین اقامه و شروع نماز نباید فاصله زیادی ایجاد شود، طوری که از نظر عرفی، دیگر اقامۀ آن نماز شمرده نشود.

منابع فقهی

توضیح المسائل

مسئله ۹۱۷ . اقامه باید بعد از اذان گفته شود، و نیز در اقامه معتبر است که در حال ایستادن و طهارت از حدث ـ با وضو یا غسل یا تیمم ـ باشد.

مسئله ۹۱۸ . اگر کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید ـ مثلاً «حَی عَلَی الفَلاحِ» را پیش از «حَی عَلَی الصَّلاةِ» بگوید ـ باید از جایی که ترتیب به هم خورده دوباره بگوید.

مسئله ۹۱۹ . باید بین اذان و اقامه فاصله ندهد، و اگر بین آنها به‌قدری فاصله دهد که اذانی را که گفته اذان این اقامه حساب نشود، اذان باطل است. و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به‌قدری فاصله دهد که اذان و اقامه آن نماز حساب نشود، اذان و اقامه باطل می‌شود.

رساله جامع

شرط هفتم: ترتیب را رعایت کند

ج۱، مسئله ۱۱۹۷. اقامه باید بعد از اذان گفته شود. بنابراین، اگر فرد، اقامه را عمداً یا سهواً یا به علّت ندانستن مسأله، قبل از اذان بگوید، برای عمل به این مستحب (اذان و اقامه)، لازم است آن را دوباره بعد از اذان بگوید.

ج۱، مسئله ۱۱۹۸. رعایت ترتیب بین جملات اذان یا اقامه لازم است. بنابراین، اگر فرد کلمات اذان و اقامه را بدون ترتیب بگوید، مثلاً «حَیَّ عَلَی الْفَلاحِ» را قبل از «حَیَّ عَلَی الصَّلاةِ» بگوید، باید از جایی که ترتیب به هم خورده دوباره بگوید، مگر آنکه موالات از بین برود که در این صورت اذان یا اقامه از سر گرفته می‌شود.

شرط هشتم: موالات را رعایت کند

ج۱، مسئله ۱۱۹۹. بین جمله‌های اذان یا اقامه، نباید زیاد فاصله شود و اگر بین آنها بیشتر از معمول فاصله انداخته شود - طوری که صورت اذان و اقامه به هم بخورد و عرفاً نگویند فرد اذان یا اقامه می‌گوید - چنین اذان و اقامه‌ای کافی نیست.

ج۱، مسئله ۱۲۰۰. فرد باید بین اذان و اقامه فاصله نیندازد و اگر بین آن دو به قدری فاصله بدهد که اذانی را که گفته، اذان این اقامه حساب نشود، برای نماز کافی نیست؛ ولی فاصله شدن مواردی که در مسألۀ «۱۲۱۹» خواهد آمد، موالات را به هم نمی‌زند و نیز اگر بین اذان و اقامه و نماز به قدری فاصله بدهد که اذان و اقامۀ آن نماز محسوب نشود، کافی نیست.

ج۱، مسئله ۱۲۱۹. مستحب است فرد بین اذان و اقامه فاصله بیندازد به این صورت که یک قدم بردارد یا قدری بنشیند یا سجده کند یا ذکر بگوید مثلاً «سُبْحانَ اللّه» بگوید یا دعا بخواند یا قدری ساکت باشد یا حرفی بزند یا دو رکعت نماز بخواند؛ ولی حرف زدن بین اذان و اقامۀ نماز صبح، مستحب نیست.

المسائل المنتخبه

مسألة ۲۵۷: یعتبر فی الأذان والإقامة النیة والترتیب والموالاة ودخول الوقت. ویعتبر فی الإقامة الطهارة والقیام. وینبغی عدم التکلّم فی أثنائهما، ویکره التکلّم بعد قوله (قد قامت الصلاة) إلّا فیما یتعلّق بالصلاة کتسویة الصفّ ونحوه.

منهاج الصالحین

ذیل مسألة ۵۶۸.

الفصل الثالث: شروطهما

یشترط فیهما أُمور: ....

الخامس: الترتیب بتقدیم الأذان علی الإقامة، وکذا بین فصول کلٍّ منهما، فإذا قدّم الإقامة أعادها بعد الأذان، وإذا خالف بین الفصول أعاد علی نحو یحصل الترتیب، إلّا أن تفوت الموالاة فیعید من الأوّل.

السادس: الموالاة بین فصول کلٍّ منهما، فلا یفصل بینهما علی وجه تنمحی صورتهما، وکذا تعتبر الموالاة العرفیة بین الإقامة والصلاة، وأمّا الموالاة بین الأذان والإقامة فالأمر فیها أوسع، إذ یستحبّ الفصل بینهما بصلاة رکعتین أو بسجدة أو بغیر ذلک ممّا ذکر فی المفصّلات.

عروه الوثقی

قبل از مساله ۱۴۰۳

یشترط فی الاذان والاقامة أمور:

الثالث: الترتیب بینهما بتقدیم الاذان علی الاقامة، وکذا بین فصول کل منهما، فلو قدم الاقامة عمدا أو جهلا أو سهوا أعادها بعد الاذان، وکذا لو خالف الترتیب فیما بین فصولهما، فإنه یرجع إلی موضع المخالفة ویأتی علی الترتیب إلی الاخر، وإذا حصل الفصل الطویل المخل بالموالاة یعید من الأول من غیر فرق أیضاً بین العمد وغیره.

الرابع: الموالاة بین الفصول من کل منهما علی وجه تکون صورتهما محفوظة بحسب عرف المتشرعة، وکذا بین الاذان والاقامة وبینهما وبین الصلاة، فالفصل الطویل المخل بحسب عرف المتشرعة بینهما أو بینهما وبین الصلاة مبطل.

[ ۱۴۰۸ ] مسألة ۵: یجوز للمصلی فیما إذا جازله ترک الاقامة تعمد

الاکتفاء بأحدهما ، لکن لو بنی علی ترک الاذان فأقام ثم بدا له فعله أعادها بعده.