توبه از گناه

معنای توبه

توبه یعنی پشیمانی واقعی از گناه. و برای تحقق آن، رعایت دو نکته لازم است:

الف) تصمیم جدّی بر تکرارنکردن آن معصیت

ب) جبران اثرات آن گناه؛ مثلاً اگر فرد نماز و روزه‌اش را به‌جا نیاورده، قضای آن را به‌جا آورد یا اگر حق الناسی بر عهده‌اش آمده است، آن را به صاحبش برگرداند یا رضایت او را به‌دست آورد.

منابع فقهی

رساله جامع

ج۲، مسئله ۳۹۳. توبه از گناهان، از مهم‌ترین امور و واجب‌ترین واجبات است و وجوب آن فوری است.[۱]

حقیقت توبه، «پشیمانی از گناهان» می‌باشد و از امور قلبی است و تنها گفتن «أَسْتَغْفِرُ اللّه» برای توبه کافی نیست؛ بلکه در آن پشیمانی حقیقی از گناه لازم است و با محقّق شدن پشیمانی جدّی از گناه، گفتن جملۀ «أَسْتَغْفِرُ اللّه» لازم نیست، هرچند گفتن آن مطابق با احتیاط مستحب است.

برای اینکه توبه، «آثار شرعی»[۲] خود را داشته باشد، دو امر لازم است:

الف. فرد تصمیم جدّی بر عدم بازگشت به گناه داشته باشد؛

ب. آنچه را فاسد نموده، در صورت امکان مطابق با دستور شرع اصلاح نماید؛ مثلاً اگر نماز یا روزه را ترک کرده، باید قضای آنها را به‌جا ‌آورد یا اگر بدهکار است و توانایی پرداخت بدهیش را دارد و طلبکار مطالبه می‌کند، باید بدهیش را بپردازد.[۳]

شایان ذکر است، اگر فرد بعد از توبه، به سوی گناه برگردد، نباید از رحمت خداوند متعال ناامید شود، بلکه باید دوباره توبه نماید.

[۱]. واجب بودن توبه و فوریّت آن در هنگام ار تکاب گناه عقلی می‌باشد و عقل ما را به جهت ایمن ماندن از ضرر و عذاب آخرت، به آن ارشاد می‌نماید.

[۲]. مانند عدالت.

[۳]. بنابراین، اگر فرد به جهت ترک واجب عادل نباشد و از آن توبه نماید، در موردی که تدارک آنچه بدون عذر انجام نداده «واجب فوری» است - مانند ادای دین حالّ در صورت تمکّن مالی و مطالبۀ طلبکار - در صورتی عادل محسوب می‌شود که فوراً بدهیش را بپردازد و اگر ادای بدهی مذکور را عمداً به تأخیر بیندازد، عادل نیست و اثر شرعی بر توبه‌اش مترتّب نمی‌شود؛ امّا در موردی که تدارک آنچه بدون عذر ترک کرده «واجب موسّع» است - مانند قضای نماز یا روزه یا ادای کفّارات روزه - تأخیر در قضای آنها به مقداری که سهل‌انگاری در ادای واجب محسوب نشود، اشکال ندارد و اثر شرعی - مانند عدالت - بر توبه‌اش جاری می‌شود.