بچه ممیز

بچۀ ممیّز در هر یک از موضوعات احکام، فردی است که نسبت به آن موضوع، درک و فهم و توانایی تشخیص داشته باشد. و محقّق‌شدنِ این معنا در موضوعات و موارد مختلف، متفاوت است؛ لذا ممکن است بچه‌ای در یکی از موضوعات (مثل نماز)، ممیّز باشد و در موضوع دیگر (مثل پاکی و نجسی یا محرم و نامحرم) ممیّز نباشد. بچۀ ممیّز می‌تواند تقلید کند؛ بنابراین اگر پیش از رسیدن به سنّ بلوغ، مرجع تقلیدش فوت کرد، می‌تواند همچنان از وی تقلید کند.

حکم فقهی بچه ممیّز

رساله جامع

ممیّز و سنّ تمییز در مسائل شرعی

مسأله ۳. بچّۀ نابالغ مُمیّز، هرچند مکلّف به احکام شرعی نیست، ولی در برخی موارد، مسائل و احکام ویژه‌ای در مورد وی وجود دارد که در قسمت‌های مختلف رساله بیان شده است:

مانند صحیح بودن تقلید وی با توضیحاتی که در مسألۀ «۱۵» ذکر شده؛ پذیرفته شدن حرف بچّۀ مُمیّز در مورد پاک یا نجس شدن اشیائی که در اختیار دارد با توضیح مسألۀ«۱۵۶»؛ صحیح بودن نماز وی با توضیحاتی که در فصل «کلّیّات نماز» ذکر می‌شود؛ لزوم پاسخ به سلام بچّۀ مُمیّز حتّی در بین نماز که در مسألۀ «۱۵۰۹» بیان شده؛ صحیح بودن نماز جماعت افراد، در جایی که بچّۀ مُمیّز واسطۀ اتّصال در صف‌ها قرار گرفته با توضیحات مسألۀ «۱۹۱۹»؛ صحّت وکیل قرار دادن وی در خرید و فروش و سایر امور با توضیحات مذکور در جلد سوّم مسائل «۱۲۹تا ۱۳۲» و نیز مسألۀ «۱۱۵۵».

مسأله ۴. «ممیّز» در هر یک از موضوعات احکام، فردی است که نسبت به آن موضوع، درک و فهم و توانایی تشخیص داشته باشد و محقّق شدن این معنا در موضوعات و موارد مختلف، متفاوت است؛

مثلاً ممیّز در مورد «نماز»، فردی است که نماز را درک می‌کند و می‌داند نماز، نوعی عبادت و ارتباط با خدای متعال است و با گفتار و حرکات مشابه آن فرق دارد؛ ممیّز در موضوع «خرید و فروش»، فردی است که بفهمد این کار معامله است و موجب ردّ و بدل شدن دو مال در مقابل یکدیگر می‌شود؛ پس ممکن است فردی در یکی از موضوعات ممیّز باشد و در موضوع دیگر ممیّز نباشد.

مسأله ۱۵. اگر بچۀ ممیّز تقلید کند، تقلید او صحیح است. بنابراین، هر گاه مجتهدی که انسان قبل از بلوغش از او تقلید کرده از دنیا برود، حکم وی، حکم افراد بالغ است که در مسألۀ‌ «۱۳» ذکر شد؛ مگر در واجب بودن احتیاط بین دو قول در موارد علم اجمالی یا حجّت اجمالی که احتیاط بر او قبل از سنّ بلوغ، واجب نیست.

المسائل المنتخبة

(مسألة ۱۰): یصحّ تقلید الصبی الممیز، فإذا مات المجتهد الذی قلده الصبی قبل بلوغه کان حکمه حکم غیره – الآتی فی المسألة (۱۴) – إلّا فی وجوب الاحتیاط بین القولین قبل البلوغ.

منهاج الصالحین مسألة ۵: یصحّ التقلید من الصبی الممیز، فإذا مات المجتهد الذی قلّده قبل بلوغه کان حکمه حکم غیره الآتی فی المسألة السابعة، إلّا فی وجوب الاحتیاط بین القولین قبل البلوغ.