شرایط تکلیف

انسان، زمانی مکلف به تکالیف الهی می‌شود که یکسری ویژگی‌ها را داشته باشد؛ مثل:

۱. عاقل باشد و از درک و فهم لازم برخوردار باشد

۲. قدرت و توانایی انجام تکلیف را داشته باشد

۳. بالغ باشد و به سنّ بلوغ رسیده باشد

منابع فقهی

رساله جامع

شرایط تکلیف

انسان در صورتی که دارای شرایط خاصّی باشد، باید احکام و مقرّرات الهی را رعایت نماید. این شرایط، «شرایط تکلیف» نام دارد و در صورتی که هر یک از آنها نباشد، انسان مکلّف نمی‌باشد. از جملۀ آنها موارد زیر است:

الف. عقل

شرط اوّل تکلیف، عقل و توان فکری مکلّف است و فردی که مجنون و دیوانه است و از نظر فکری دارای توان لازم نیست، از نظر اسلام تکلیفی ندارد و تا چراغ عقل در درون انسان روشن نشده و قدرت تشخیص ایمان و کفر، حقّ و باطل، واجب و حرام را ندارد، تکلیفی به عهدۀ او نیست. عقل و توان فکری انسان، مبنای تکلیف و معیار محاسبه و مؤاخذۀ الهی است.

از امام باقر^{(علیه السلام)} روایت شده است: «در روز قیامت، خداوند به اندازۀ عقلی که در دنیا به بندگان داده است، در رسیدگی به حساب آنان دقّت به خرج می‌‌دهد».

ب. قدرت

دوّمین شرط تکلیف، قدرت، یعنی توانایی برای انجام کاری است که خداوند آن را از انسان خواسته است.

قرآن کریم در این‌‌باره می‌‌فرماید: «لا یُکَلِّفُ اللّهُ نَفْساً إلّا وُسْعَها»؛ خداوند هیچ کس را جز به اندازۀ توانش تکلیف نمی‌‌کند.

در حدیث نقل شده است که حضرت امام حسین^{(علیه السلام)} دربارۀ این شرط می‌‌فرمایند: «خداوند طاقت کسی را نگرفت، مگر آنکه طاعت خود را از او برداشت و قدرت کسی را سلب نکرد، مگر اینکه تکلیف خود را از او برداشت».

ج. بلوغ

سوّمین شرط تکلیف، بلوغ می‌باشد. بلوغ، پدیدۀ مبارکی است که انسان در سایۀ آن این شایستگی را پیدا می‌‌کند که مورد توجّه خطاب الهی قرار گیرد و رعایت دستورات و فرمان‌های الهی بر او واجب شود و ارتکاب اموری که از آن نهی شده بر او حرام گردد و با انجام وظایف دینی به خداوند متعال تقرّب جوید و در امتحان بندگی و تسلیم، سرافراز و سربلند گردد. دین مبین اسلام، نشانه‌‌هایی را برای بلوغ بیان نموده است که توضیح آن در ادامه ذکر می‌شود.