یکی از کارهای عبادی خیلی مهمی که خدا از روی مهربونی و حکمتاش بر ما واجب کرده، روزهست. یه عبادتی که هم ثواب زیادی داره، هم یه عالمه فضیلت پشتشه.
روزه ماه رمضان وقتی واجب میشه که هلال ماه رو با چشم معمولی و به روش معتبر توی شهر خودمون یا شهرهای همافق ببینیم. صرف اینکه منجما یا حتی حاکم شرع بگن ماه اومده، اول ماه ثابت نمیشه.
حالا روزهی رمضان فقط یکی از روزههای واجبه. بعضی وقتا هم روزه گرفتن مستحب حساب میشه، مثل بعضی روزای خاص: مبعث، غدیر، رجب و شعبان. این روزا تاکید بیشتری روشون شده.
از اون طرف، یه سری روزا هم هست که روزه گرفتن یا مکروهه یا حتی حرام! مثلا روز عید فطر و قربان روزه حرامه. یا اینکه خانم بدون اجازه شوهرش، یا بچه بدون اجازه پدرش بخواد روزه بگیره، درست نیست.
روزه شرایط خاص خودش رو هم داره. یعنی برای بعضیا اصلا واجب نیست، پس اگه نگیرن گناه نکردن. برای بعضیا هم حتی اگه بگیرن، درست حساب نمیشه. مثل بچهای که هنوز بالغ نشده، یا کسی که بیهوش یا دیوونهست. یا خانمی که توی دوران عادت ماهانهست، یا تازه زایمان کرده.
البته زن مستحاضه باید روزههاشو بگیره و درسته. همینطور پیرزن، پیرمرد، کسی که بیماری عطش داره، خانم باردار یا مادری که شیر میده.
حتی کسی که مریضه و میدونه روزه براش ضرر داره – چه خودش تشخیص بده چه دکتر – نباید روزه بگیره.
یه عده هم هستن که به خاطر ضعف شدید یا تشنگی زیاد، معافیتهایی دارن. مثلا دختربچهها، یا نونواها و جوشکارای ساختمونی که خیلی زیر فشار گرما و عطش میمونن.
مسافرا هم تکلیفشون مشخصه: نهتنها روزه برشون واجب نیست، بلکه اگه هم بگیرن روزهشون باطله. البته یه جاهایی استثنا داره؛ مثلا توی سفر به مدینه، یا وقتی که با نذر خاصی بخوان، میتونن روزه بگیرن.
حالا سفر توی ماه رمضان فینفسه اشکالی نداره، فقط حکم قبل از ظهر و بعد از ظهرش فرق میکنه. برگشت به وطن هم قوانین خاص خودشو داره.
یه نکته جالب اینه که اگه کسی ندونه توی سفر روزه درست نیست و تا اذان مغرب روزه بگیره، اون روزهش حساب میشه. اما اگه از روی فراموشی بوده، حکمش فرق میکنه.
تا اینجا درباره کسایی گفتیم که روزه ماه رمضان برشون لازم نیست. ولی یه چیزی رو باید حواسمون جمع کنیم: این افراد بهتره یه سری کارها رو انجام ندن و ظاهراً مثل بقیه روزهدارا باشن.
اما اصل ماجرا توی روزه «نیت»شه. زمان نیت هم روز به روز فرق میکنه. مثلا اگه کسی قبل اذون صبح نیت کنه و بعدش کل روز رو بخوابه، باز روزهش درسته. خدا هم قبول کنه چون بالاخره سختی کشیده.
آدم روزهدار باید مشخص کنه چه نوع روزهای میگیره. اگه توی نیت اشتباه کنه، بعضی وقتا کل روزه باطل میشه. تازه وقتی نوع روزه رو تعیین کردی، وسط روز دیگه نمیتونی نیتت رو عوض کنی.
یکی دیگه از نکات مهم اینه که کسی که روزه قضا از ماه رمضان به گردنش مونده، نمیتونه روزه مستحبی بگیره، حتی اگه نذر کرده باشه.
و در آخر، روزی که مطمئن نیستیم ماه رمضان شروع شده یا نه، نمیتونیم به نیت رمضان روزه بگیریم. همونطور که وقتی آخر ماهه و معلوم نیست تموم شده یا نه، باید به نیت ادامهی ماه رمضان روزه بگیریم.
خب بریم سراغ بحث اصلی و پرکاربرد روزه، یعنی چیزایی که روزه رو باطل میکنه.
اول از همه خوردن و آشامیدن؛ اینو همهمون میدونیم. فقط باید حواسمون به لحظه اذان صبح و اذان مغرب باشه.
اما خیلی از کارای دیگه خوردن حساب نمیشن و روزه رو هم باطل نمیکنن؛ مثل مسواک زدن، آمپول زدن، قطره چشم و گوش و بینی، اسپری آسم، چشیدن غذا، مزمزه کردن، حتی عطر زدن.
از اون طرف، کارایی مثل نزدیکی، جنابت عمدی، باقی موندن توی حالت جنابت یا حیض، هم روزه رو باطل میکنه. حتی اگه کسی خواب بمونه و موقع اذان صبح هنوز تو حالت جنابت باشه، روزهش باطل میشه.
یا اگه روزهدار چیزی رو دروغ به خدا یا پیامبر و اماما نسبت بده، یا غبار غلیظ و دود بکشه، یا عمداً استفراغ کنه یا تنقیه انجام بده، روزهش از بین میره.
ولی مثلا رفتن به استخر و زیر آب کردن کل بدن، روزه رو باطل نمیکنه، فقط جزو کارای مکروهه.
یه نکته جالب: حتی تصمیم جدی برای باطل کردن روزه هم بعضی وقتا باعث باطل شدنش میشه، چون نیت روزه بههم میریزه.
حالا اینکه کسی این کارا رو انجام بده، میتونه سه حالت داشته باشه: یا عمداً این کارو کرده، یا از روی فراموشی بوده، یا اصلا حکم شرعی رو نمیدونسته. خب طبیعتاً هر کدومش حکم جداگانه داره که ما توی سه تا جدول مرتب کردیم، میتونی اونجا ببینی.
یه نکته مهم دیگه اینه که کسایی که به خاطر سفر یا مریضی یا دلیلای دیگه توی ماه رمضان روزه نگرفتن، نباید جلوی بقیه علنی روزهخواری کنن. تازه، این افراد گاهی اصلا قضا و کفاره ندارن، گاهی فقط قضا دارن و بعضی وقتا هم باید هم قضا بگیرن و هم کفاره بدن.
کفاره خودش چند نوع داره: یکی کفاره عمد که معمولا با ۷۵۰ گرم غذا (مثل گندم یا برنج) حساب میشه، و یکی هم غیرعمد که سه مدل داره: کفاره تأخیر، فدیه روزانه و فدیه سالانه. البته همهشونو به طور کلی "کفاره" صدا میزنیم.
بعضیاش بعد ماه رمضان قابل پرداختن، بعضیا هم تا رمضان بعدی فرصت دارن که البته شرایط خاص خودش داره.
یه نکتهی جدا: کسی که روزه قضای رمضان رو گرفته، اگه بعد از اذون ظهر باطلش کنه، کفارهی خاص خودش براش واجب میشه.
یه وقت هم بعضیا فکر میکنن میتونن زرنگی کنن، مثلا روزشونو باطل کنن بعد سریع برن سفر تا کفاره از دوششون برداشته بشه. ولی خب اینجوری نیست؛ کفاره همچنان به گردنشون هست.
در آخر، یکی از بحثای دقیق و مهم همین محاسبه و زمان پرداخت کفاره و فطریهست. برای همین ما توی صفحههای جدا به طور کامل توضیح دادیم تا راحت و دقیق بخونی.