آیت الله سید محمدحسین مصباح موسوی (۱۳۰۵-۱۳۸۲ش)
ولادت و تحصیلات
سید محمدحسین مصباح موسوی روز تاسوعای سال ۱۳۴۵ق، مطابق با ۲۸ خرداد ۱۳۰۵ش در مشهد مقدس، در بیت علم و تقوا و سیادت دیده به جهان گشود.
در حوزه‌های علمیه مشهد و قم، علوم متداول دینی را نزد اساتید بزرگی چون: شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری (ادیب ثانی)، شیخ هاشم قزوینی و آیت‌الله سید هادی میلانی فرا گرفت.
معظم‌له دارای ۶ فرزند پسر می‌باشند که از میان آنان سه تن در کسوت روحانیت راه ایشان را ادامه می‌دهند: حجت‌الاسلام سید محمدباقر مصباح، حجت‌الاسلام دکتر سید محمدکاظم مصباح، حجت‌الاسلام سید محمدرضا مصباح، سید محمدصادق مصباح، سید محمدجواد مصباح و سید محمدهادی مصباح.
خاندان و بیت مصباح
والد محترم ايشان آيت‌الله سيد اسدالله مصباح موسوى، مؤسس بيت مصباح در مشهد مقدس، از وجوه علماى معروف به زهد و تقواى خراسان و مورد وثوق و اعتماد مراجع تقليد وقت؛ مانند حضرات آيات عظام: سيد اسماعيل صدر، ميرزا محمدتقى شيرازى، سيد محمدکاظم طباطبائى يزدى و سيد ابوالحسن اصفهانى بود و از ايشان وکالت داشت.
پس از رحلت ايشان در سال ۱۳۲۲ش، فرزند ارشدش، آيت‌الله سيد مرتضى مصباح موسوى جانشين وی گشته و معتمد مراجع تقليد آن زمان، يعنى آيات عظام: سيد ابوالحسن اصفهانى و سيد حسين بروجردى اعلى‌الله‌مقامهما بود.
پس از فوت آیت الله سید مرتضی مصباح، در سال ۱۳۳۲ش، آیت الله سید محمدحسین مصباح، جای پدر و برادر را در نمایندگی مراجع عظام تقلید گرفته و در سن ۲۶ سالگی به عنوان نمایندۀ مرجع اعلای شیعه آیت‌الله العظمی بروجردی(ره) در حوزه علمیه مشهد مشغول انجام وظیفه شدند و عهدا‌دار اقامه نماز جماعت در مسجد فیل مشهد (واقع در پایین‌خیابان)، تدریس سطوح عالیه و تفسیر قرآن کریم شد.
پس از فوت آیت‌الله بروجردی، وی همچنان به عنوان معتمد المراجع در حوزه علمیۀ مشهد مشغول بودند و به‌ترتیب نمایندگی مراجع عظام تقلید: شاهرودی، خوئی، روحانی و سیستانی را بر عهده داشت.
اجازات و وکالات
آيت‌الله مصباح موسوى از برخی مراجع تقلید داراى اجازه و وکالت بود که به‌ترتيب تاريخ وکالتنامه عبارت‌اند از آیات عظام:
- سيد حسين طباطبائى بروجردى (قدس سره)
- سيد محمود حسينى شاهرودى (قدس سره)
- سيد عبدالله شيرازى (قدس سره)
- سيد عبدالهادى شيرازى (قدس سره)
- سيد محسن طباطبائى حکيم (قدس سره)
- سيد ابوالقاسم موسوى خوئى (قدس سره)
- سيد احمد خوانسارى (قدس سره)
- سيد محمدرضا گلپايگانى (قدس سره)
- سيد روح الله موسوى خمينى (قدس سره)
- سيد محمدکاظم شريعتمدارى (قدس سره)
- سيد محمد حسينى روحانى (قدس سره)
- سيدعبدالاعلى سبزوارى (قدس سره)
- سيد على حسينى سيستانى (مدظله)
- سيد محمد شيرازى (قدس سره)
- ميرزا على غروى تبريزى (قدس سره)
- سيد سعيد طباطبائى حکيم (مدظله)
- سيد محمدصادق روحانى (مدظله)
رسیدگی به طلاب و نیازمندان
آیت‌الله مصباح موسوی توجه زیادی به امور طلاب، فقرا، ضعفا و ایتام داشته و در طول زندگی پربار خود، برنامه‌ریزی وسیعی برای این مهم ترتیب دادند.
اهتمام او در طول نيم قرن در امر رسيدگى به امور طلاب و فضلا و اساتيد حوزه، تشويق طلاب ساعی و مجدّ، رسیدگى به مدارس علميه و تأمين نيازهاى آنها زبانزد خاصّ و عامّ است، به‌صورتی که بیت ایشان همیشه مرکز اصلی مراجعه اقشار محروم جامعه بوده و در زمستان‌های سرد مشهد، ایشان را نیمه‌های شب، عبا بر سر در مدارس و در حجرات طلاب در حال رسیدگی به امور ایشان مشاهده می‌کردند.
نمونه‌ای از خدمات خاص و منحصربه‌فرد آن عالم فرزانه:
الف) از آنجا که خدمت به عالمان شيعه با وجود ایشان آميخته بود، در امر خدمت، داراى نوآوري‌هايى مخصوص به خود بود. يکى از خدمات جالب ايشان اين بود که عالمان و بزرگانى که نيازمند پرستارى بودند و احياناً بيمارى آنها حضور در محلّ خاصى را مى‌طلبيد، قسمتى از بيمارستان امام هادى(عليه‌السلام) را به اين مهم اختصاص داده بودند و کليه امکانات رفاهى اعم از پرستاران کارآزموده و… را متناسب با شأن ايشان فراهم آورده بودند.
از جمله بزرگانى که به‌نحوى شايسته به آنها رسيدگى شد مى‌توان به: «مرحوم آيات سيد محمدباقر حجّت طباطبائى، حاج سيد ابراهيم علم‌الهدى، حاج شيخ عبدالنبى کجورى، حاج سيد ابراهيم حجازى (رحمة‌الله‌عليهم) اشاره کرد.
ب) تهیه و اجاره تعداد زیادی مسافرخانه و خانه شخصی و خدمات نقدی و غیرنقدی برای عدّه زيادى از علما و اهل علم حوزه علميه قم و بعضى از بلاد ديگر در ايام بمباران‌هاى رژيم بعث عراق به جوار حضرت على بن موسى الرضا (عليه‌السلام) پناهده شده بودند.
ج) تأسيس و راه‌اندازى صدها مسجد و حمام و حسينيه در شهرها و روستاهاى استان خراسان.
د) تأسيس مرکز کمک‌رسانى به حدود پنج هزار خانواده از شيعيان آواره عراق.
اهتمام شدید به درس و بحث
آيت‌الله مصباح موسوی براى پرورش طلاب فاضل اهميت ويژه‌اى قائل بودند. بی‌نظمی‌های درسى را در حوزه نپذیرفته و از اينکه عده‌اى از طلاب نمی‌توانند آن‌گونه که شايستۀ شأن يک روحانى است از وقت خود بهره ببرند نگران بودند؛ لذا تصميم بر برپايى امتحانات در سطوح مختلف دروس حوزه گرفتند.
در همين راستا طلّاب را در گروه‌هاى متعدّد تقسيم، سرپرستى هر گروه را به استادى فرزانه واگذار کرده و در پايان هر ماه نيز آزمونى علمى به عمل می‌آمد.
در دوران زعامت فقيه بزرگ اهل‌بيت(عليهم‌السلام) آيت‌الله العظمى ميلانى(رحمة‌الله‌عليه) تلاش زيادى در اين امر مهمّ انجام شد و معظم‌له عنايت فراوانى به نظام آزمونى در حوزه داشتند.
تأسيس شهريه عمومى در حوزه علميه مشهد
همواره حوزه علميه مشهد فاقد شهريه منظم بوده و امور معيشتى طلاب با استفاده از موقوفات مدارس و نيز عنايت بعضى از اساتيد و مراجع شهر اداره می‌شد که در حدّ توان خويش رسيدگي‌هائى در اين امر داشتند و فقر و محروميت در ميان طلاب و فضلا و حتّى کثيرى از اساتيد حوزه امرى شايع بود.
آيت‌الله مصباح موسوی با توصيه استادشان آيت‌الله شيخ هاشم قزوينى(رحمة‌الله‌عليه) و با تدبير خاصّ خويش، توجّه آيت‌الله العظمى بروجردى را به اين مشکل جلب و بدين‌ترتيب شهريه عمومى حوزه علميه مشهد برقرار گرديد.
اهتمام به آداب اسلامی و امور معنوی
آیت‌الله مصباح موسوی در بُعد معنوی نیز برجسته بودند. ایشان به مسأله عبادت اهمیت بسیار داده و کسب علم بدون توجه به اعمال عبادی را ناقص می‌دانستند.
ایشان به صورت روزانه بر قرائت ۳ جزء از قرآن کریم، ادعیه و زیارات روزانه، دعای عهد، زیارت عاشورای کامل، زیارت آل‌یاسین، زیارت جامعه صغیره، تشرف همه‌روزه به حرم مطهر امام رضا(علیه‌السلام) با قرائت زیارت جامعه کبیره از حفظ و زیارت امین الله، نماز جعفر طیّار (به‌عنوان نماز زیارت)، مداومت داشتند.
مواظبت بر نماز شب و تهجّد و بیداری بین الطلوعین و سجده‌های طولانی نیز از دیگر ویژگی‌های معنوی معظم‌له بود و به شهادت مرحومه همسرشان هیچ‌گاه نماز شبشان (جز چند روزی که شدیداً بیمار و بستری بودند) ترک نشد.
در مصرف وجوهات شرعیه نیز ایشان احتیاط کرده و ساليان درازى بود که از وجوهات براى خود و فرزندانشان مصرف نمی‌کردند و در قسمتى از وصيت‌نامه خود چنين نگاشته‌اند: «با اينکه مرجع وجوهات بودم؛ ولى نخواستم از وجوهات براى آنها (فرزندانم) ذخيره کنم، خداوند متعال بهترين کفيل است».
در بُعد اخلاقی نیز همیشه طلاب را به رعایت شئون طلبگی از جهت لباس، رفتار و گفتار، اهتمام به نماز اول وقت، تقیّد به تهجّد و خواندن نماز شب، تقیّد به زیارت هر روزۀ حرم امام رضا(علیه‌السلام)، خواندن زیارت جامعه، زیارت عاشورا و زیارت آل‌یاسین به صورت روزانه، قرائت قرآن کریم به‌صورت منظم، احترام به والدین و بزرگان و اساتید توصیه می‌کردند.
رفتن به تبلیغ و ارشاد مردم به خصوص طبقات محروم جامعه، و آشناکردن آنان با واجبات و محرّمات شرع، اخلاق اسلامی و زندگی طبق سیرۀ نبوی(صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه اطهار(علیهم‌السلام) همواره مورد تشویق و سفارش اکید ایشان بود.
مراکز و مؤسسات تابعه بيت مصباح موسوى
در طول زندگانى پُربرکت معظم‌له، مراکز و مؤسساتى در جهت خدمات فرهنگي، ديني، اجتماعي، رفاهى و درمانى توسط بيت ايشان تأسيس شد که با توجّه به شدّت اخلاص ايشان، غالب اين مراکز فاقد اعلان و تابلو مي‌باشد.
از جمله:
- مجتمع خیریه حضرت امام هادی(صلوات‌الله‌علیه) شامل: حسینیه، کتابخانه، زائرسرا، آشپزخانه، درمانگاه، بیمارستان و دفتر اعزام مبلّغ
- مراکز وابسته به مجتمع خیریه حضرت امام هادی(ع)؛ شامل: مرکز مددیاری درمان واحد پزشکی، دفتر رسیدگی به امور فقرا و ایتام، دفتر کارگشایی، پایگاه اطلاع‌رسانی اینترنتی شیعه‌سرچ و مؤسسه تحقیقاتی امام هادی(ع)
- مدرسه عالی ثامن‌الائمه(ع) و دارالفقاهه
- حوزه علمیه اهل‌البیت(ع) (به‌همت دانشمند معظم آقای لطفی و همکاری بیت آیت الله مصباح)
- مدرسۀ تربیت مبلّغ (واقع در مدرسه امام صادق(ع) آیت‌الله العظمی میلانی)
- دفتر پاسخگویی حضوری به مسائل شرعی و دریافت وجوه شرعی
- دفتر شهریه عمومی
- مجتمع‌های مسکونی جهت طلاب و فقرا و ایتام: شامل مجتمع دارالسیاده، مجتمع مسکونی سلمان، ساختمان دارالضیافه، ساختمان دارالرضا(ع) و ساختمان دارالجواد(ع)
رحلت
«خَالِطُوا النَّاسَ مُخَالَطَةً إِنْ مِتُّمْ مَعَهَا بَكَوْا عَلَيْكُمْ وَ إِنْ عِشْتُمْ حَنُّوا إِلَيْكُمْ» با مردم چنان باشید که وقتی مُردید، بر شما بگریند و در زندگی مشتاق دیدار شما باشند.[۱][۱]
آيت‌الله سيد محمدحسين مصباح موسوی سرانجام در عصر روز دوشنبه ۱۵ ربيع‌الثانى ۱۴۲۴ق مطابق با ۲۶ خرداد ۱۳۸۲ش پس از کسالتى جانکاه و تحمّل رنج بسيار به جوار رحمت حق شتافت. ارتحال ايشان با آنکه پس از کسالتى طولانى و بسترى‌شدن حدود دو ماه در بيمارستان پارس تهران واقع شد ولى با موجى از اندوه در ميان دوستان و علاقه‌مندان بي‌شمار ايشان مواجه شد.
پيکر ايشان در فرودگاه مشهد مورد استقبال انبوهی از فضلا و طلاب و سایر اقشار قرار گرفت. مراسم غسل در حسينيه بيت ايشان که نزديک به يکصد سال محل برگزارى مجالس عزادارى حضرت سيد الشهداء(عليه‌السلام) بود در حضور ارادتمندان، همراه با دعا و توسل در شب چهارشنبه انجام شد.
صبح چهارشنبه، بدن ایشان به‌طرف حرم مطهر رضوی تشییع و آيت‌الله ميرزا علی فلسفى(رحمه‌الله) بر ايشان نماز گزارد.
حوزه علميه مشهد با تعطيل دروس و کسبه و اصناف مختلف با تعطيل محل کسب، در اين حادثه مولمه نسبت به ايشان اداى احترام کردند.
پس از اقامه نماز در صحن نو (صحن آزادي) و عدم امکان دفن در محل مناسب در آستان قدس رضوى، جنازه به بيت ايشان عودت داده شد و ايشان در حسينيه خانۀ خويش به خاک سپرده شد.
سپس مجالس ترحيم باشکوهى در مشهد مقدس و قم از طرف بيوت مراجع عظيم‌الشأن گذشته و حال بالخصوص از طرف دفتر آيت الله العظمى سيستانى(مدظله) برگزار شد.
تجليل فوق‌العاده مردم از آيت‌الله مصباح در مراسم مختلف ارتحال ايشان نشان‌گر آن بود که جامعه شيعه هيچ‌گاه خدمتگزاران خود را فراموش نکرده و ارزش خدمت را به‌خوبى مى‌داند، مردم به روحانى مهذب و خدمتگزارى چون آيت‌الله مصباح به ديده پدرى مهربان و دلسوز و طبيبى وظيفه‌شناس مى‌نگريستند که در شدائد ايام و مشکلات روزگار به او پناه مى‌برند.
و اما امروز …
هرچند درگذشت آيت‌الله سيد محمّدحسين مصباح موسوی ضايعه‌اى جانکاه و جبران‌ناپذير است؛ اما در ذيل عنايات خاصه حضرت بقية الله الاعظم(عجل‌الله‌تعالى‌فرجه) با تأييد و اجازۀ آيت‌الله العظمى سيد على سيستانى(مدّظلّه‌العالى) کليه فعاليت‌هاى بيت معظم مصباح با اشراف و نظارت حجّت‌الاسلام و المسلمين سيد محمدباقر مصباح(دامت‌تأییداته) به‌گونه‌اى شايسته ادامه دارد.[۲][۲]