روزه‌گرفتن در حال سفر
طبق نظر آیت الله سیستانی:
مسافری که نمازش شکسته است، نمی‌تواند در آن سفر روزه بگیرد، همچنین در اماکن تخییر نیز روزه‌گرفتن صحیح نیست.
مواردی که مکلف باید در سفر روزه بگیرد
مکلفی که به مسافرت رفته در این موارد باید روزه‌اش را بگیرد:
۱. کسی که شغلش مسافرت است (مانند راننده)
۲. کسی که کثیر السفر است
۳. کسی که قصد دارد حداقل ده روز در محلی اقامت کند
۴. کسی که نذر کرده روز معینی را (حتی اگر در سفر باشد) روزه بگیرد (به‌شرطی که روزه قضا نداشته باشد)
۵. کسی که از قربانی حج تمتع ناتوان است
۶. کسی که در حج تمتع قبل از غروب از عرفات خارج شده است
موردی که مکلف می‌تواند در سفر روزه بگیرد
مسافری که به مدینه سفر کرده است، در صورتی که روزۀ قضا نداشته باشد، می‌تواند برای گرفتن حاجت سه روز روزۀ مستحبی بگیرد.
استفتائات
منابع فقهی
توضیح المسائل
مسئله ۱۶۸۳. مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد. و مسافری که نمازش را تمام می‌خواند مثل کسی که شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد.
رساله جامع
ج۲، مسأله ۱۷. مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد و مسافری که نمازش را تمام می‌خواند، مثل کسی که شغلش مسافرت یا سفر او سفر معصیت است، واجب است در سفر روزه بگیرد.
شایان ذکر است، مکان‌های تخییر، همان طور که در جلد اول، فصل نماز مسافر مسألۀ «۱۸۱۵» ذکر شد، اختصاص به نماز دارد و در روزه جاری نیست و سایر احکام مربوط به روزۀ مسافر در مبحث «احکام روزۀ مسافر» ذکر می‌شود.
ج۲، مسأله ۲۷. مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، روزه‌اش صحیح نیست[۱] و مسافری که نمازش را تمام می‌خواند، مثل کسی که شغلش مسافرت یا سفر او سفر معصیت است، روزه‌اش صحیح می‌باشد.
ج۲، مسأله ۱۴۵. در موارد زیر واجب است مکلّف قضای روزه را به‌جا آورد: ....
۳. روزه‌هایی را که فرد به علّت سفری که روزه گرفتن در آن جایز نیست، نگرفته است، بعد از برطرف شدن عذر، واجب است قضا نماید. ....
ج۲، مسأله ۲۱۴. مسافری که باید نمازهای چهار رکعتی را در سفر دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد - چه روزۀ واجب باشد [پ: مانند روزه قضا یاکفاره ماه رمضان.] و چه روزۀ مستحب - و از این حکم، موارد زیر استثنا می‌شود:
الف. کسی که از قربانی واجب در حجّ تمتّع ناتوان است، واجب است به جای آن ده روز، روزه بگیرد که باید سه روز اوّل آن را در بین همان سفر حج روزه بگیرد، هرچند مسافر باشد و هفت روز باقیمانده را پس از برگشتن به وطن به‌جا آورد. توضیح احکام آن، در کتاب «مناسک حج» ذکر شده است.
ب. کسی که در مناسک حجّ تمتّع در وقوف عرفات، قبل از غروب آفتاب، از سرزمین عرفات خارج شود و دوباره به عرفات برنگردد، باید یک شتر کفّاره بدهد و اگر نتواند این کفّاره را بدهد، باید هیجده روز روزه بگیرد و می‌تواند این هیجده روز را در همان حال سفر در مکّه و یا در راه برگشتن و یا بعد از بازگشت به وطن به‌جا آورد. تفصیل احکام آن، در کتاب «مناسک حج» ذکر شده است.
ج. کسی که روزۀ مستحبّی روز معیّنی را نذر کرده که آن را در سفر یا آنکه چه در سفر باشد یا در سفر نباشد، به‌جا آورد. توضیح آن، در مبحث «احکام روزۀ مستحبّی» ذکر می‌شود.
د. مسافری که می‌خواهد در مدینۀ منوّره برای طلب حاجت سه روز روزه بگیرد. توضیح آن، در مبحث «احکام روزۀ مستحبّی» ذکر می‌شود.
ج۲، مسأله ۲۱۵. مسافری که نمازش را تمام می‌خواند مثل کسی که شغلش مسافرت، یا سفر او سفر معصیت است، می‌تواند در سفر روزه بگیرد؛ بلکه در مورد روزۀ واجب معیّن مثل روزۀ ماه مبارک رمضان باید در سفر روزه بگیرد.
ج۲، مسأله ۲۶۳. اگر کسی که وظیفه‌اش روزه گرفتن در سفر است - مانند کثیر‌السّفر - پس از طلوع فجر صادق (اذان صبح) در شهر خود، با نیّت روزه، از طریق هوایی سفر کند و به شهری برسد که هنوز فجر صادق طلوع نکرده است، می‌تواند تا قبل از طلوع فجر آنجا، مفطرات روزه مثل خوردن و آشامیدن را انجام دهد.
ج۲، مسأله ۲۶۴. اگر کسی که وظیفه‌اش روزه گرفتن در سفر است - مانند کثیر‌السّفر - از شهر خودش که هلال ماه مبارک رمضان در آن دیده شده، به شهری سفر کند که به دلیل اختلاف افق، هنوز هلال در آن دیده نشده است، روزۀ آن روز بر او واجب نیست؛
امّا اگر در شهری که هلال ماه شوّال در آن دیده شده، عید کند، سپس به شهری سفر کند که به دلیل اختلاف افق، هنوز هلال در آن دیده نشده است - بنابر احتیاط واجب - باید بقیّۀ آن روز را امساک کند و قضای روزۀ آن روز را نیز احتیاطاً به‌جا آورد.
المسائل المنتخبه
قبل از مساله ۴۶۶
یجب علی کلّ إنسان أن یصوم شهر رمضان عند تحقّق هذه الشروط: ....
۶- الحضر أو ما بحکمه، فلو کان فی سفر تُقصر فیه الصلاة لم یجب علیه الصوم، بل ولا یصحّ منه أیضاً. نعم، السفر الذی یجب فیه التمام لا یسقط فیه الصوم.
مسألة ۴۶۶: الأماکن التی یتخیر المسافر فیها بین التقصیر والإتمام یتعین علیه فیها الإفطار ولا یصحّ منه الصوم.
مسألة ۴۷۲: لا یصحّ الصوم الواجب من المسافر سفراً تقصر الصلاة فیه - مع العلم بالحکم - إلّا فی ثلاثة مواضع:
۱- صوم الثلاثة أیام، وهی جزء من العشرة التی تکون بدل هدی التمتّع لمن عجز عنه.
۲- صوم الثمانیة عشر یوماً التی هی بدل البدنة کفّارة لمن أفاض من عرفات قبل الغروب عامداً.
۳- صوم النافلة فی وقت معین المنذورُ إیقاعه فی السفر أو فی الأعمّ من السفر والحضر، دون النذر المطلق.
وکما لا یصحّ الصوم الواجب فی السفر فی غیر المواضع المذکورة، کذلک لا یصحّ الصوم المندوب فیه إلّا ثلاثة أیام للحاجة فی المدینة المنوّرة، والأحوط لزوماً أن یکون فی الأربعاء والخمیس والجمعة.
مسألة ۵۱۵: من أفطر فی شهر رمضان لعذر من سفر أو مرض ونحوهما وجب علیه القضاء فی غیره من أیام السنة إلّا یومی العیدین (الفطر والأضحی)، فلا یجوز الصوم فیهما قضاءً وغیر قضاء من سائر أقسام الصوم حتّی النافلة.
منهاج الصالحین
ج۱، مسألة ۱۰۲۶: یشترط فی صحّة الصوم أُمور: ....
۵. أن لا یکون مسافراً سفراً یوجب قصر الصلاة، فإنّه لا یجوز له أداء الصوم الواجب، إلّا فی ثلاثة مواضع:
أحدها: الثلاثة أیام وهی التی بعض العشرة التی تکون بدل هدی التمتّع لمن عجز عنه.
ثانیها: صوم الثمانیة عشر یوماً، التی هی بدل البدنة کفّارة لمن أفاض من عرفات قبل الغروب.
ثالثها: صوم النافلة فی وقت معین، المنذور إیقاعه فی السفر أو الأعمّ منه ومن الحضر .
وکذلک لا یجوز الصوم المندوب فی السفر، إلّا ثلاثة أیام للحاجة فی المدینة، والأحوط لزوماً أن یکون ذلک فی الأربعاء والخمیس والجمعة.
ج۱، مسألة ۱۰۲۸: یصحّ الصوم من المسافر الذی حکمه التمام کناوی الإقامة والمسافر سفر معصیة ونحوهما، ولا یصحّ ممّن یتخیر بین القصر والتمام وهو المسافر فی الأماکن الأربعة: مکة المکرّمة والمدینة المنوّرة والکوفة وحرم الحسین (علیه السلام).
عروه الوثقی
بعد از مساله ۲۵۰۱
فصل فی شرائط صحة الصوم [۲]
وهی أمور: ....
الخامس: أن لا یکون مسافرا سفرا یوجب قصر الصلاة مع العلم بالحکم فی الصوم الواجب إلا فی ثلاثة مواضع:
أحدها: صوم ثلاثة أیام بدل هدی التمتع.
الثانی: صوم بدل البدنة ممن أفاض من عرفات قبل الغروب عامدا وهو ثمانیة عشر یوما.
الثالث: صوم النذر [۳]المشترط فیه سفرا خاصة أو سفرا وحضرا دون النذر المطلق، بل الأقوی عدم جواز الصوم المندوب فی السفر أیضاً إلا ثلاثة أیام للحاجة فی المدینة، والأفضل [۴] إتیانها فی الأربعاء والخمیس والجمعة، وأما المسافر الجاهل بالحکم لو صام فیصح صومه ویجزیه حسبما عرفته فی جاهل حکم الصلاة إذ الإفطار کالقصر والصیام کالتمام فی الصلاة، لکن یشترط أن یبقی علی جهله إلی آخر النهار، وأما لو علم بالحکم فی الأثناء فلا یصح صومه، وأما الناسی فلا یلحق[۵] بالجاهل فی الصحة وکذا یصح الصوم من المسافر إذا سافر بعد الزوال، کما أنه یصح صومه إذا لم یقصر فی صلاته کناوی الإقامة عشرة أیام والمتردد ثلاثین یوما وکثیر السفر والعاصی بسفره وغیرهم ممن تقدم تفصیلا فی کتاب الصلاة.
قبل از مساله ۲۵۰۶
فصل فی شرائط وجوب الصوم
وهی أمور: ....
السادس: الحَضَر، فلا یجب علی المسافر الذی یجب علیه قصر الصلاة بخلاف من کان وظیفته التمام کالمقیم عشرا والمتردد ثلاثین یوما والمکاری ونحوه والعاصی بسفره، فإنه یجب علیه التمام إذ المدار فی تقصیر الصوم علی تقصیر الصلاة، فکل سفر یوجب قصر الصلاة یوجب قصر الصوم وبالعکس.
[ ۲۵۰۷ ] مسألة ۲: قد عرفت التلازم بین إتمام الصلاة والصوم، وقصرها والإفطار لکن یستثنی من ذلک موارد:
أحدها: الأماکن الأربعة فإن المسافر یتخیر فیها بین القصر والتمام فی الصلاة وفی الصوم یتعین الإفطار.
الثانی: ما مر من الخارج إلی السفر بعد الزوال، فإنه یتعین علیه البقاء [۶]علی الصوم مع أنه یقصر فی الصلاة.
الثالث: ما مر من الراجع من سفره، فإنه إن رجع بعد الزوال یجب علیه الإتمام مع أنه یتعین علیه الإفطار.
بعد از مساله ۲۵۵۸
وأما المحظور [۷] منه: ففی مواضع أیضاً ....
الحادی عشر: صوم المسافر إلا فی الصور المستثناة علی ما مر.
- ↑ مگر موارد استثنایی که در مسائل «۲۱۴ و ۲۱۸ و ۲۱۹» خواهد آمد.
- ↑ (فی شرائط صحة الصوم) : بالمعنی الجامع بین شرط المتعلق وشرط الأمر وشرط عدم لزوم القضاء عقوبة
- ↑ (صوم النذر): أی فی الیوم المعین.
- ↑ (والأفضل): بل الأحوط ولا یترک.
- ↑ (فلا یلحق): علی الاحوط.
- ↑ (یتعین علیه البقاء): علی ما مر آنفا.
- ↑ (وأما المحظور) : بالمعنی الأعم من المحظور ذاتا أو تشریعا، وکذا المحظور بالعرض لانطباق عنوان محرم علیه أو ملازمته له اتفاقا والفساد فی الشق الأخیر محل تأمل.