باقیماندن بر جنابت در ماه رمضان و غیر آن
باقیماندن عمدی بر جنابت
طبق نظر آیت الله سیستانی:
شخص جنب در ماه رمضان و قضای آن، باید تا قبل از اذان صبح غسل جنابت را انجام دهد و اگر برای غسل وقت ندارد، باید تیمم کند.
و چنانچه در ماه رمضان عمداً به وظیفه‌اش (غسل یا تیمم) عمل نکند، باید آن روز را امساک کند و قضا و کفاره نیز بر او واجب می‌شود.
اما در غیر ماه رمضان و قضای آن (مثل روزه‌های مستحبی و نذری) باقیماندن بر جنابت روزه را باطل نمی‌کند.
همسو: وظیفه شخصی که حکم بقاء بر جنابت را نمی‌دانسته است
فراموشی غسل جنابت
چنانچه شخص جُنُب غسل را یک یا چند روز فراموش کند، به تعداد روزهایی که یقین دارد جنب بوده، باید قضا کند و چنانچه در طول روز یادش بیاید، باید آن روز را امساک کرده و بعداً قضای آن را نیز به‌جا آورد.
آگاهی از بطلان غسل در طول روز
کسی که جنب بوده و غسل کرده، اگر در طول روز متوجه باطل‌بودن غسلش شود (مثلاً ببیند مانعی در اعضای غسل وجود داشته)، روزۀ آن روز صحیح است و قضا ندارد.
استفتائات
منابع فقهی
توضیح المسائل
مسأله ۱۵۸۹ ـ اگر جنب عمداً در ماه رمضان تا اذان صبح غسل نکند، یا اگر وظیفه‌اش تیمم است تیمم ننماید، باید روزه آن روز را تمام کند و روزی دیگر را نیز روزه بگیرد، و چون معلوم نیست آن روز قضا است یا عقوبت است، هم روزه آن روز از ماه رمضان را به قصد «ما فی‌الذمه» انجام دهد، و هم روزی که به‌جای آن روز روزه میگیرد، و قصد قضا نکند.
مسأله ۱۵۹۰ ـ کسی که می‌خواهد قضای روزه ماه رمضان را بگیرد، هرگاه تا اذان صبح عمداً جنب بماند، نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد، و اگر از روی عمد نباشد می‌تواند، اگرچه احتیاط در ترک آن است.
مسأله ۱۵۹۱ ـ در غیر روزه ماه رمضان و قضای آن ـ از اقسام روزه‌های واجب و مستحب ـ اگر جنب عمداً تا اذان صبح بر حال جنابت باقی بماند، می‌تواند آن روز را روزه بگیرد.
مسأله ۱۵۹۲ ـ کسی که در شب ماه رمضان جنب است، چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، باید تیمم کند و روزه بگیرد و روزه‌اش صحیح است.
مسأله ۱۵۹۳ ـ اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و بعد از یک روز یادش بیاید، باید روزه آن روز را قضا نماید، و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، روزه هرچند روزی را که یقین دارد جنب بوده قضا نماید، مثلاً اگر نمی‌داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا کند.
مسأله ۱۵۹۴ ـ کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ‌کدام از غسل و تیمم وقت ندارد، اگر خود را جنب کند، روزه‌اش باطل است و قضا و کفّاره بر او واجب می‌شود.
مسأله ۱۵۹۵ ـ اگر بداند وقت برای غسل ندارد و خود را جنب کند و تیمم کند، یا با اینکه وقت دارد عمداً غسل را تأخیر بیندازد تا وقت تنگ شود و تیمم کند روزه‌اش صحیح است، هرچند گناهکار است.
رساله جامع
مسأله ۹۶. فردی که جنب است، باید قبل از اذان صبح ماه مبارک رمضان غسل کند یا چنانچه وظیفه‌اش تیمّم است تیمّم کند. توضیح احکام باقی ماندن بر جنابت در اقسام مختلف روزه، در مسائل آینده ذکر می‌شود.
مسأله ۹۷. اگر فرد جنب عمداً در ماه رمضان تا اذان صبح غسل نکند یا اگر وظیفه‌اش تیمّم است تیمّم ننماید، باید روزۀ آن روز را تمام کند و بنابر احتیاط واجب، آن را به نیّت قربت مطلقه[۱] انجام دهد؛ سپس باید روز دیگری را نیز روزه بگیرد و چون معلوم نیست روزۀ آن روز دیگر، قضا است یا عقوبت، آن روز را نیز به قصد آنچه وظیفۀ اوست قربةً إلی اللّه روزه بگیرد.
مسأله ۹۸. باقی ماندن غیر عمدی بر جنابت تا اذان صبح در ماه مبارک رمضان اشکال ندارد؛
نیز کسی که از جنابت خویش اطلاع نداشته است (جاهل به موضوع بوده، نه اینکه حکم جنابت را نمی‌دانسته) چنانچه در بین روز ماه مبارک رمضان یا بعد از آن متوجّه شود که جنب بوده و با حال جنابت روزه گرفته است، روزه اش صحیح می‌باشد.
همچنین، کسی که می‌دانسته جنب است و با اعتقاد به اینکه در اعضای بدنش مانعی نیست، غسل جنابت انجام داده و روزه گرفته، سپس در بین روز یا بعد از آن متوجّه شود که اتّفاقاً مانعی در اعضای بدن به هنگام غسل بوده یا به دلیل دیگری (به علّت جهل به موضوع)، غسلش باطل بوده، مثل اینکه بفهمد غسل برایش ضرر قابل توجّهی داشته یا آب غسل نجس بوده است، روزه او صحیح می‌باشد و قضا نیز ندارد، ولی اگر با آن حال نماز خوانده، نمازش باطل است.
مسأله ۹۹. کسی که می‌خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد، هر گاه تا اذان صبح عمداً جنب بماند، نمی‌تواند آن روز را روزه بگیرد و اگر از روی عمد نباشد، می‌تواند در آن روز، روزۀ قضای ماه مبارک رمضان بگیرد، هرچند احتیاط مستحب است که آن روز را روزۀ قضا نگیرد.
مثلاً فردی که می‌خواهد قضای روزۀ ماه رمضان را بگیرد، اگر بعد از اذان صبح از خواب بیدار شود و متوجّه شود محتلم شده و بداند قبل از اذان محتلم شده است، می‌تواند آن روز را به قصد قضای ماه رمضان روزه بگیرد، هرچند احتیاط مستحب ترک این کار است.
مسأله ۱۰۰. اگر فرد جنب در غیر روزۀ ماه رمضان و قضای آن - هر روزۀ واجب یا مستحب دیگر - عمداً تا اذان صبح بر حال جنابت باقی بماند، اشکال ندارد و می‌تواند آن روز را روزه بگیرد.
مسأله ۱۰۱. اگر جنب در ماه رمضان غسل را فراموش کند و بعد از یک روز یادش بیاید، باید روزۀ آن روز را قضا نماید و اگر بعد از چند روز یادش بیاید، روزۀ هرچند روزی را که می‌داند جنب بوده قضا نماید؛ مثلاً اگر نمی‌داند سه روز جنب بوده یا چهار روز، باید روزه سه روز را قضا کند و اگر در همان روز یادش بیاید، باید روزۀ آن روز را تمام کند و احتیاط واجب آن است که در آن، قصد قربت مطلقه داشته باشد و علاوه بر آن، قضای روزه را نیز باید انجام دهد و منظور از قضا در این مسأله، به معنایی است که در مسألۀ «۹۷» ذکر شد.
شایان ذکر است، این حکم اختصاص به روزۀ ماه مبارک رمضان دارد و شامل سایر اقسام روزه نمی‌شود.
مسأله ۱۰۲. کسی که می‌دانسته جنب است، ولی واجب بودن روزۀ فردا یا روزهای بعد در ماه رمضان را فراموش نموده، مثلاً فراموش کرده که فردا اوّل ماه رمضان است و بعد از اذان صبح ملتفت واجب بودن روزۀ آن روز می‌شود، حکمی که در مسألۀ «۹۸» بیان شد در مورد آن جاری می‌شود. بنابراین، اگر مفطری انجام نداده و قبل از ظهر است باید آن روز را روزه بگیرد و روزه‌اش صحیح می‌باشد و قضا بر عهدۀ او ثابت نیست.
مسأله ۱۰۳. کسی که در شب ماه رمضان برای هیچ کدام از غسل و تیمّم وقت ندارد و به وقت نداشتن هم توجّه دارد، اگر خود را جنب کند، حکم باقیماندن عمدی بر جنابت را دارد که در مسألۀ «۹۷» ذکر شد.
مسأله ۱۰۴. اگر فرد بداند وقت برای غسل ندارد و وقت او تنها به اندازۀ تیمّم است و خود را جنب کند و در وقت باقیمانده تیمّم نماید، روزه‌اش صحیح است.
شایان ذکر است، به لحاظ حکم تکلیفی، احتیاط واجب در ترک این کار است.[۲]
مسأله ۱۰۵. کسی که در شب ماه رمضان جنب است و وقت برای غسل دارد، چنانچه عمداً غسل نکند تا وقت تنگ شود، باید تیمّم کند و روزه بگیرد و در این صورت روزه‌اش صحیح است، هرچند گناهکار می‌باشد.
مسأله ۱۱۲. اگر فرد جنب در شب ماه مبارک رمضان، به دلیل تنگی وقت یا ضرر داشتن آب و مانند آن وظیفه‌اش تیمّم باشد، واجب است تیمّم نماید؛ ولی بعد از انجام تیمّم لازم نیست تا اذان صبح بیدار بماند و می‌تواند بخوابد.
ج۲، مسئله ۱۶۰. در چند مورد غیر از مواردی که قبلاً به آنها اشاره شد، فقط قضای روزه بر انسان واجب است و کفّاره واجب نیست:
۱. در شب ماه رمضان جنب باشد و با توضیحی که در مسألۀ «۱۱۰» ذکر شد تا اذان صبح از خواب دوّم یا سوّم بیدار نشود و نیز خواب اوّل، به تفصیلی که در مسألۀ «۱۰۹» ذکر شد.
۲. در ماه رمضان غسل جنابت را فراموش کند و با حال جنابت یک یا چند روز روزه بگیرد که توضیح آن در مسألۀ «۱۰۱» ذکر شد. ....
المسائل المنتخبه
بعد از مساله 502
السابع من المفطرات: تعمّد البقاء علی الجنابة حتّی یطلع الفجر. ویختصّ ذلک بصوم شهر رمضان[۳] وبقضائه، وأمّا فی غیرهما من أقسام الصوم فلا یضرّ ذلک، وإن کان الأحوط استحباباً ترکه فی سائر أقسام الصوم الواجب، کما أن الأحوط الأولی عدم قضاء شهر رمضان فی الیوم الذی یبقی فیه علی الجنابة حتّی یطلع الفجر من غیر تعمّد.
(مسألة ۵۰۶): إذا علم بالجنابة ونسی غسلها حتّی طلع الفجر من نهار شهر رمضان کان علیه قضاؤه، ولکن یجب علیه إمساک ذلک الیوم، والأحوط لزوماً أن ینوی به القربة المطلقة، ولا یلحق صیام غیر شهر رمضان به فی هذا الحکم حتّی قضاؤه کما مرّ.
وإذا لم یعلم بالجنابة أو علم بها ونسی وجوب صوم الغد حتّی طلع الفجر صحّ صومه ولا شیء علیه.
(مسألة ۵۰۷): إذا لم یتمکن الجنب فی شهر رمضان من الاغتسال لیلاً وجب علیه أن یتیمّم قبل الفجر بدلاً عن الغسل، فإن ترکه کان ذلک من تعمّد البقاء علی الجنابة، ولا یجب علیه أن یبقی مستیقظاً بعده حتّی یطلع الفجر، وإن کان ذلک أحوط استحباباً.
منهاج الصالحین
قبل از مساله 991
السابع: تعمّد البقاء علی الجنابة حتّی یطلع الفجر، ویختصّ بشهر رمضان[۴] وقضائه، أمّا غیرهما من الصوم الواجب أو المندوب فلا یقدح فیه ذلک.
مسألة ۹۹۱: فاقد الطهورین یسقط عنه اشتراط رفع الحدث للصوم فیصحّ صومه مع البقاء علی الجنابة.
مسألة ۹۹۲: لا یبطل الصوم بالإصباح جنباً لا عن عمدٍ، سواء فی ذلک صوم شهر رمضان وغیره، حتّی قضاء شهر رمضان - وإن لم یتضیق وقته - وإن کان لا ینبغی ترک الاحتیاط فیه.
مسألة ۹۹۴: إذا أجنب عمداً فی لیل شهر رمضان فی وقت لا یسع الغسل ولا التیمّم ملتفتاً إلی ذلک فهو من تعمّد البقاء علی الجنابة، نعم إذا تمکن من التیمّم وجب علیه التیمّم والصوم، والأحوط استحباباً قضاؤه، وإن ترک التیمّم وجب علیه القضاء والکفّارة.
مسألة ۹۹۵: إذا نسی غسل الجنابة لیلاً حتّی مضی یوم أو أیام من شهر رمضان وجب علیه القضاء، ولا یلحق به غیره من الصوم الواجب، وإن کان الإلحاق أحوط استحباباً، کما لا یلحق غسل الحیض والنفاس إذا نسیته المرأة بالجنابة وإن کان الإلحاق أحوط استحباباً.
مسألة ۹۹۶: إذا کان المجنب فی شهر رمضان لا یتمکن من الغسل لمرض ونحوه وجب علیه التیمّم قبل الفجر، فإن ترکه کان ذلک من تعمّد البقاء علی الجنابة، وإن تیمّم لم یجب علیه أن یبقی مستیقظاً إلی أن یطلع الفجر، وإن کان ذلک أحوط استحباباً.
مسألة ۹۹۷: إذا ظنّ سعة الوقت فأجنب فبان ضیقه حتّی عن التیمّم فلا شیء علیه وإن کان الأحوط الأولی القضاء مع عدم المراعاة.
عروه الوثقی
بعد از مساله 2431
الثامن : البقاء علی الجنابة عمدا إلی الفجر الصادق فی صوم شهر رمضان (۱۳۳۰)، أو قضائه دون غیرهما من الصیام الواجبة والمندوبة علی الأقوی، وإن کان الأحوط ترکه فی غیرهما أیضاً خصوصا فی الصیام الواجب موسعا کان أو مضیقا، وأما الإصباح جنبا من غیر تعمد فلا یوجب البطلان إلا فی قضاء شهر رمضان علی الأقوی (۱۳۳۱)، وإن کان الأحوط إلحاق مطلق الواجب الغیر المعین به فی ذلک، وأما الواجب المعین رمضانا کان أو غیره فلا یبطل بذلک، کما لا یبطل مطلق الصوم واجبا کان أو مندوبا معینا أو غیره بالاحتلام فی النهار، ولا فرق فی بطلان الصوم بالإصباح جنبا عمدا بین أن تکون الجنابة بالجماع فی اللیل أو الاحتلام، ولا بین أن یبقی کذلک متیقظا أو نائما بعد العلم بالجنابة مع العزم علی ترک الغسل (۱۳۳۲)، ومن البقاء علی الجنابة عمدا الإجناب قبل الفجر متعمدا فی زمان لا یسع الغسل ولا التیمم، وأما لو وسع التیمم خاصة فتیمم صح صومه وإن کان عاصیا فی الإجناب (۱۳۳۳)، وکما یبطل الصوم بالبقاء علی الجنابة متعمدا کذا یبطل بالبقاء علی حدث الحیض والنفاس (۱۳۳۴)إلی طلوع الفجر، فإذا طهرت منهما قبل الفجر وجب علیها الاغتسال أو التیمم، ومع ترکهما عمدا یبطل صومها، والظاهر اختصاص البطلان بصوم رمضان، وإن کان الأحوط إلحاق قضائه (۱۳۳۵) به أیضاً، بل إلحاق مطلق الواجب بل المندوب أیضاً، وأما لو طهرت قبل الفجر فی زمان لا یسع الغسل ولا التیمم أو لم تعلم بطهرها فی اللیل حتی دخل النهار فصومها صحیح واجبا کان أو ندبا علی الأقوی.
(۱۳۳۰) (فی صوم شهر رمضان) : لا إشکال فی وجوب إتمامه کما یجب قضاؤه أیضاً، ولکن فی کون القضاء من جهة فساد الصوم أو عقوبة وجهان فلا یترک مراعاة ما یقتضیه الاحتیاط فی النیة.
(۱۳۳۱) (قضاء شهر رمضان علی الأقوی) : بل الأقوی عدم البطلان فیه أیضاً.
(۱۳۳۲) (مع العزم علی ترک الغسل) : أو مع التردد فیه علی ما سیجیء .
(۱۳۳۳) (وإن کان عاصیا فی الإجناب) : فیه تأمل .
(۱۳۳۴) (کذا یبطل بالبقاء علی حدث الحیض والنفاس) : الکلام المتقدم فی تعمد البقاء علی الجنابة یأتی فیه أیضا .
(۱۳۳۵) (الأحوط إلحاق قضائه) : لا یترک هذا الاحتیاط .
[ ۲۴۳۳ ] مسألة ۵۰ : الأقوی بطلان صوم شهر رمضان (۱۳۳۷) بنسیان غسل الجنابة لیلا قبل الفجر حتی مضی علیه یوم أو أیام (۱۳۳۸)، والأحوط إلحاق غیر شهر رمضان من النذر المعین ونحوه به وإن کان الأقوی عدمه، کما أن الأقوی عدم إلحاق غسل الحیض والنفاس لو نسیتهما بالجنابة فی ذلک وإن کان أحوط.
(۱۳۳۷) (الأقوی بطلان صوم شهر رمضان) : بمعنی وجوب قضائه، فلو نسی الاغتسال لیلا وتذکره بعد طلوع الفجر أتم صومه ـ بنیة القربة المطلقة علی الأحوط ـ وقضاه .
(۱۳۳۸) (یوم أو أیام) : ما لم یتحقق منه غسل شرعی بأی عنوان أو التیمم لأحد مسوغاته مع استمراره .
[ ۲۴۳۴ ] مسألة ۵۱ : إذا کان المجنب ممن لا یتمکن من الغسل لفقد الماء أو لغیره من أسباب التیمم وجب علیه التیمم، فإن ترکه بطل صومه، وکذا لو کان متمکنا من الغسل وترکه حتی ضاق الوقت (۱۳۳۹).
(۱۳۳۹) (حتی ضاق الوقت) : ولم یتیمم .
[ ۲۴۴۲ ] مسألة ۵۹ : الجنابة المستصحبة کالمعلومة فی الأحکام المذکورة.
[ ۲۴۴۵ ] مسألة ۶۲ : إذا نسی غسل الجنابة ومضی علیه أیام وشک فی عددها یجوز له الاقتصار فی القضاء علی القدر المتیقن، وإن کان الأحوط تحصیل الیقین بالفراغ.
[ ۲۴۴۷ ] مسألة ۶۴ : فاقد الطهورین یسقط عنه اشتراط رفع الحدث للصوم فیصح صومه مع الجنابة أو مع حدث الحیض أو النفاس.
بعد از مساله 2501
.... الثالث : عدم الإصباح جنبا أو علی حدث الحیض والنفاس بعد النقاء من الدم علی التفصیل المتقدم.
[ ۲۴۴۹ ] مسألة ۶۶ : لا یجوز إجناب نفسه (۱۳۴۹) فی شهر رمضان إذا ضاق الوقت عن الاغتسال أو التیمم، بل إذا لم یسع للاغتسال ولکن وسع للتیمم (۱۳۵۰)، ولو ظن سعة الوقت فتبین ضیقه (۱۳۵۱) فإن کان بعد الفحص صح صومه وإن کان مع ترک الفحص فعلیه القضاء علی الأحوط (۱۳۵۲).
(۱۳۴۹) (لا یجوز إجناب نفسه) : قد ظهر الحال فیه مما تقدم فی المسألة ۵۵ .
(۱۳۵۰) (ولکن وسع للتیمم) : تقدم الکلام فیه فی (الثامن) .
(۱۳۵۱) (فتبین ضیقه) : حتی عن التیمم .
(۱۳۵۲) (علی الأحوط) : لا بأس بترکه .
- ↑ یعنی خصوص روزه واجب را نیّت نکند؛ بلکه از مبطلات روزه پرهیز کند و قصدش از این کار به‌طور کلّی، قربةً إلی اللّه باشد.
- ↑ حرام بودن این کار از نظر حکم تکلیفی محلّ اشکال است، همچنان که فتوی به جواز آن نیز محلّ اشکال می‌باشد.
- ↑ بالنظر إلی احتمال أن یکون وجوب القضاء فی تعمّد البقاء علی الجنابة إلی طلوع الفجر فی شهر رمضان عقاباً مفروضاً علی الصائم لا من جهة بطلان صیامه، فاللازم أن یراعی الاحتیاط فی النیة بأن یمسک عن المفطرات فی ذلک الیوم بقصد القربة المطلقة من دون تعیین کونه صوماً شرعیاً أو لمجرّد التأدّب.
- ↑ یحتمل أن یکون وجوب القضاء فی تعمّد البقاء علی الجنابة إلی طلوع الفجر فی شهر رمضان عقاباً مفروضاً علی الصائم لا من جهة بطلان صیامه، فاللازم أن یراعی الاحتیاط فی النیة بأن یمسک عن المفطرات فی ذلک الیوم بقصد القربة المطلقة من دون تعیین کونه صوماً شرعیاً أو لمجرّد التأدیب.