شرایط نماز جمعه

شرایط وجوب و صحت نماز جمعه

طبق نظر آیت‌الله سیستانی در نماز جمعه باید شرایط زیر وجود داشته باشد:

شرایط امام جمعه: امام باید عدالت و سایر شرایط معتبر در امام جماعت را داشته باشد؛

تعداد حاضرین: باید حداقل پنج نفر مسلمان جمع شوند که یکی از آن‌ها امام باشد؛

وقت: فرارسیدن لحظه زوال آفتاب (ظهر شرعی) برای وجوب و صحت نماز جمعه شرط می‌باشد؛

عدم تأخیر: از اول ظهر تا زمان برپایی نماز جمعه نباید فاصله زیادی بیافتد، وگرنه نماز جمعه صحیح نمی‌باشد؛

جماعت‌بودن نماز: نماز جمعه باید به صورت جماعت برگزار شود و خواندن آن به‌صورت فرادا صحیح نیست؛

اگر مأموم قبل از رکوع رکعت دوم به امام برسد می‌تواند اقتدا کند و رکعت دوم را جداگانه بخواند، و نماز او صحیح است؛ اگر در رکوع رکعت دوم به امام برسد، بنابر احتیاط واجب باید نماز ظهر بخواند و به نماز جمعه اکتفا نکند.

خطبه قبل از نماز: باید پیش از نماز جمعه دو خطبه خوانده شود و خواندن نماز قبل از خطبه صحیح نیست؛

فاصله دو نماز جمعه: فاصله بین دو نماز جمعه در دو شهر یا محل، نباید کمتر از یک فرسخ (حدود ۵/۵ کیلومتر) باشد؛

اگر با وجود سه شرط اول، نماز جمعه‌ای به امامت امام معصوم(ع) یا نماینده خاص او برپا شود، شرکت در آن واجب تعیینی است و نمی‌توان به‌جای آن نماز ظهر خواند، مگر در مواردی که مکلف عذر داشته باشد. اما در عصر غیبت، نماز جمعه با وجود این شرایط، واجب تخییری می‌باشد.

---

همسو: شرایط امام جمعه • نماز جمعه

---

استفتائات

سوال : در منطقه‌ای، حسینیه‌ قدیمی‌ وجود دارد که‌ نماز جماعت‌ و نماز جمعه‌ در آن حسینیه‌ برگزار می‌شده، و اکثر مؤمنین‌ اطراف آن حسینیه‌ زندگی‌ می‌کنند، به‌ تازگی‌ مسجدی در آن منطقه‌ ساختند و مؤمنین‌ اطراف مسجد کم‌ هستند، آیا نماز جمعه‌ در حسینیه‌ برقرار شود یا در مسجد؟

جواب: برای نماز در مسجد فضیلت‌ ذکر شده است‌.

منابع فقهی

توضیح المسائل

قبل از مساله ۷۲۰

و واجب شدن نماز جمعه چند شرط دارد:

اوّل: داخل شدن وقت، و آن عبارت از زوال آفتاب، یعنی ظهر است، و وقتش اوّل عرفی زوال است، پس هرگاه از این وقت نماز جمعه را تأخیر انداخت، وقتش تمام شده و نماز ظهر را باید به‌جا آورد.

دوّم: شماره افراد، و آن پنج نفر است با امام، و هرگاه پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند نماز جمعه واجب نمی‏شود.

سوّم: بودن امام جامع شرایط امامت، از عدالت و غیر آن از چیزهایی که در امام جماعت معتبر است، همچنان که در بحث نماز جماعت خواهد آمد، و بدون او نماز جمعه واجب نمی‏شود.

و صحیح بودن نماز جمعه چند شرط دارد:

اوّل: جماعت بودن، پس خواندن نماز جمعه به صورت فرادی صحیح نیست، و هرگاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوّم نماز جمعه به امام برسد اقتدا می‏کند و یک رکعت دیگر را فرادی می‏خواند و نماز جمعه‌اش صحیح است. و اگر در رکوع رکعت دوّم امام را درک کند ـ بنا بر احتیاط واجب ـ نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و باید نماز ظهر را به‌جا آورد.

دوّم: خواندن امام دو خطبه پیش از نماز، که در خطبه اوّل حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقوا و پرهیزگاری شود و یک سوره کوتاه از قرآن بخواند، و در خطبه دوّم باز هم حمد و ثنای الهی را به‌جا آورده و بر پیامبر اکرم و ائمه مسلمین صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین و مؤمنات استغفار (طلب آمرزش) کند. و لازم است خطبه پیش از نماز باشد، پس اگر نماز را پیش از دو خطبه شروع کرد صحیح نخواهد بود، و خواندن خطبه پیش از ظهر اشکال دارد. و لازم است کسی که خطبه را می‏خواند هنگام خطبه ایستاده باشد، پس هرگاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود. و نیز لازم است بین دو خطبه قدری بنشیند، و لازم است نشستن مختصر و خفیف باشد. و لازم است امام جماعت خودش خطبه را بخواند، و حمد الهی و صلوات بر پیامبر اکرم^{(صلی الله علیه وآله)} و ائمه مسلمین^{(علیهم السلام)}، بنا بر احتیاط واجب، باید به عربی باشد و امّا در سایر موارد، مثل ثناء الهی و توصیه به تقوا، عربی خواندن لازم نیست، بلکه اگر بیشتر حاضرین زبان عربی را ندانند احتیاط لازم آن است که توصیه به تقوا به زبان حاضرین باشد.

سوّم: آنکه مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد، بنابراین اگر نماز جمعه دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شود چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل می‏شوند، و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود هرچند به تکبیرة‌الاحرام باشد صحیح، و دومی باطل خواهد بود. ولی هرگاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعه دیگری همزمان یا مقدم بر آن در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، به‌جا آوردن نماز ظهر واجب نخواهد بود. و برپا نمودن نماز جمعه در صورتی مانع از نماز جمعه دیگر در مسافت مزبور می‌شود که خود صحیح و جامع‌الشرایط باشد و در غیر این صورت مانع نخواهد بود.

مسئله ۷۲۰ ـ هرگاه نماز جمعه‌ای که دارای شرایط است برپا شود اگر برپاکننده‌اش امام(علیه السلام) یا نماینده خاص او باشد، حضورش واجب است، و در غیر این صورت واجب نیست....

رساله جامع

شرایط واجب شدن نماز جمعه

واجب شدن [واجب بودن نماز جمعه در عصر غیبت و حضور امام^{(علیه‌السلام)}، به معنایی است که در مسائل «۲۰۰۰ و ۲۰۱۳» ذکر شده است.] نماز جمعه چند شرط دارد که در مسائل بعد، به ذکر آن پرداخته می‌شود.

شرط اوّل: وقت نماز جمعه فرا رسیده باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۲. وقت نماز جمعه، از زوال آفتاب یعنی اذان ظهر آغاز می‌‌شود و وقت آن تنها «اوائل عرفی ظهر» است، پس هر گاه نماز جمعه از این وقت، به تأخیر انداخته شود، وقتش تمام شده و باید نماز ظهر را به‌جا آورد. 

ج۱، مسئله ۲۰۰۳. خواندن خطبه‌‌ها پیش از اذان ظهر اشکال دارد، هرچند پایان خطبه‌ها هنگام فرا رسیدن وقت باشد و بنابر احتیاط واجب به نماز جمعه‌ای که خطبه‌هایش قبل از اذان ظهر شروع شده، نمی‌توان اکتفا نمود، هرچند تنها خطبۀ اوّل قبل از اذان ظهر خوانده شده باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۰۴. اگر خطبه‌ها آن قدر طولانی شود که وقت نماز جمعه بگذرد، باید نماز ظهر خوانده شود و نماز جمعه در خارج وقت آن، قضا ندارد.

شرط دوّم: تعداد حاضرین حدّاقل پنج نفر باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۵. تعداد افراد حاضر در نماز جمعه به ضمیمۀ امام جمعه، حدّاقل باید پنج نفر باشد. بنابراین، اگر پنج نفر از مسلمانان جمع نشوند که یکی از آنان هم امام باشد، نماز جمعه واجب نمی‌شود.

شرط سوّم: امام جمعه شرایط امامت را دارا باشد

ج۱، مسئله ۲۰۰۶. شرایط امام جمعه همان شرایط امام جماعت است که قبلاً ذکر شد، با این تفاوت که امامت افراد غیر بالغ و زنان در نماز جمعه جایز نیست و بدون وجود چنین امامی، نماز جمعه واجب نمی‌شود.

شرایط صحیح بودن نماز جمعه

برای آنکه نماز جمعه صحیح انجام شود، لازم است علاوه بر سه شرط قبل (شرایط واجب شدن نماز جمعه)، شرایط دیگری نیز رعایت شود که در مسائل بعد ذکر می‌شود.

شرط اوّل: نماز، به جماعت برگزار شود

ج۱، مسئله ۲۰۰۷. نماز جمعه به صورت فرادیٰ صحیح نیست و باید به جماعت برگزار شود، ولی هر گاه مأموم قبل از رکوع رکعت دوّم نماز جمعه به امام برسد، می‌‌تواند اقتدا ‌کند و یک رکعت دیگر را فرادیٰ بخواند و در این حال، نماز جمعه‌اش صحیح است؛

امّا اگر در رکوع رکعت دوّم به امام برسد، بنابر احتیاط واجب، نمی‌تواند به این نماز جمعه اکتفا کند و احتیاط واجب آن است که نماز ظهر را به‌جا آورد.

شرط دوّم: امام جمعه دو خطبه قبل از نماز بخواند

ج۱، مسئله ۲۰۰۸. امام جمعه باید دو خطبه قبل از نماز بخواند و واجب است در خطبۀ اوّل حمد و ثنای الهی را گفته و توصیه به تقویٰ و پرهیزکاری نماید و یک سورۀ کوتاه از قرآن بخواند و در خطبۀ دوّم هم واجب است حمد و ثنای الهی را به‌جا آورده و بر پیغمبر اکرم^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} و ائمّۀ معصومین^{(علیهم‌السلام)} صلوات فرستاده و احتیاط مستحب آن است که برای مؤمنین و مؤمنات استغفار (طلب آمرزش) کند.

ج۱، مسئله ۲۰۰۹. حمد الهی و صلوات بر پیغمبر اکرم^{(صلی‌الله‌علیه‌وآله)} و ائمّۀ معصومین^{(علیهم‌السلام)}، بنابر احتیاط واجب، باید به عربی باشد و امّا در سایر موارد، مثل ثناء الهی و توصیه به تقویٰ، عربی خواندن لازم نیست؛ ولی اگر بیشتر حاضرین زبان عربی را ندانند، احتیاط لازم آن است که توصیه به تقویٰ به زبان حاضرین باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۱۰. واجب است امام جمعه هنگام خطبه، ایستاده باشد، پس هر گاه خطبه را نشسته بخواند صحیح نخواهد بود و نیز واجب است بین دو خطبه قدری بنشیند و این نشستن مختصر و خفیف باشد و لازم است امام جمعه خودش خطبه را بخواند.

شرط سوّم: مسافت بین دو نماز جمعه کمتر از یک فرسخ نباشد

ج۱، مسئله ۲۰۱۱. مسافت بین دو نماز جمعه نباید کمتر از یک فرسخ باشد [هر فرسخ، تقریباً «پنج و نیم کیلومتر» است.] و اگر نماز جمعۀ دیگری در مسافت کمتر از یک فرسخ بر پا شود، چنانچه با هم شروع شوند هر دو باطل می‌شوند و اگر یکی زودتر از دیگری شروع شود - هرچند به تکبیرة الاحرام باشد - اوّلی، صحیح و دوّمی، باطل خواهد بود؛ ولی هر گاه پس از برگزاری نماز جمعه معلوم شود که نماز جمعۀ دیگری هم‌زمان یا مقدّم بر آن، در مسافت کمتر از یک فرسخ برپا شده بوده، به‌جا آوردن نماز ظهر، واجب نخواهد بود.

شایان ذکر است، بر پا نمودن نماز جمعه، در صورتی مانع از نماز جمعۀ دیگر در مسافت مذکور می‌شود که خود، صحیح و جامع الشّرایط باشد و در غیر این صورت، مانع نخواهد بود.

شرط چهارم: نماز جمعه شرایط معتبر در نماز جماعت را دارا باشد

ج۱، مسئله ۲۰۱۲. شرایطی که در نماز جماعت لازم است مثل نبودن حائل، بالاتر نبودن جای امام از مأموم و بقیّۀ شرایط، در صحیح بودن نماز جمعه نیز شرط می‌باشد.

ج۱، مسئله ۲۰۱۳. هر گاه نماز جمعه‌ای که دارای شرایط است بر پا شود، چنانچه بر پا کننده‌اش امام^{(علیه‌السلام)} یا نمایندۀ خاصّ ایشان باشد، حضور و شرکت در آن واجب است (یعنی فرد مخیّر نیست که بین نماز جمعه یا نماز ظهر هر کدام را که خواست انتخاب کند، بلکه لازم است در نماز جمعه شرکت نماید؛ به عبارت دیگر نماز جمعه در آن زمان، واجب تعیینی است)؛ مگر مواردی که در مسألۀ بعد ذکر می‌شود؛

امّا اگر برگزار کننده، امام(علیه‌السلام) یا نماینده خاصّ ایشان نباشد، مثل عصر غیبت امام عصر^{(عجل‌الله‌فرجه)}، حضور و شرکت در نماز جمعه واجب (تعیینی) نیست.

المسائل المنتخبة

مسألة ۱۷۸: تعتبر فی صحّة صلاة الجمعة الجماعة، فلا تصحّ فرادی.

مسألة ۱۷۹: یشترط فی جماعة الجمعة عدد خاصّ وهو خمسة نفر أحدهم الإمام، فلا تصحّ الجمعة ما لم یکن المجتمعون خمسة نفر من المسلمین أحدهم الإمام.

مسألة ۱۸۰: یشترط فی صحّة صلاة الجمعة استجماعها للأمور الآتیة المعتبرة فی صلاة الجماعة، ومنها أن یکون الإمام جامعاً لشروط الإمامة من العدالة وغیرها، فلا تصحّ الجمعة إذا لم یکن الإمام جامعاً للشروط.

مسألة ۱۸۱: تعتبر فی صحّة الجمعة فی بلد أن لا تکون المسافة بینها وبین جمعة أخری أقلّ من فرسخ (۵,۵ کم تقریباً)، فلو أقیمت جمعة أخری فیما دون فرسخ بطلتا جمیعاً إن کانتا مقترنتین زماناً، وأمّا إذا کانت إحداهما سابقة علی الأخری ولو بتکبیرة الإحرام صحّت السابقة دون اللاحقة.

مسألة ۱۸۲: إقامة الجمعة إنّما تکون مانعة عن جمعة أخری فی تلک المسافة إذا کانت صحیحة وواجدة للشروط، وأمّا إذا لم تکن واجدة لها فلا تمنع عن ذلک.

منهاج الصالحین

ج۱، مسألة ۹۵۵: یعتبر فی وجوب صلاة الجمعة أُمور:

۱. دخول الوقت، وهو زوال الشمس، ووقتها أوّل الزوال عرفاً کما مرّ ، فلو أخّرها عنه لم‏ تصحّ منه فیأتی بصلاة الظهر .

۲. اجتماع خمسة أشخاص أحدهم الإمام، فلا تجب الجمعة ما لم ‏یجتمع خمسة نفر من المسلمین کان أحدهم الإمام.

۳. وجود الإمام الجامع لشرائط الإمامة من العدالة وغیرها علی ما تقدّم ذکرها فی صلاة الجماعة.

ویعتبر فی صحّة صلاة الجمعة أُمور:

۱. الجماعة، فلا تصحّ صلاة الجمعة فرادی، ویجزئ فیها إدراک الإمام فی الرکوع الأوّل بل فی القیام من الرکعة الثانیة أیضاً فیأتی مع الإمام برکعة وبعد فراغه یأتی برکعة أُخری، وأمّا لو أدرکه فی رکوع الرکعة الثانیة ففی الاجتزاء به إشکال فلا یترک مراعاة مقتضی الاحتیاط فیه.

۲. أن لا تکون المسافة بینها وبین صلاة جمعة أُخری أقلّ من فرسخ (۵،۵ کیلو متراً تقریباً)، فلو أقیمت جمعتان فیما دون فرسخ بطلتا جمیعاً إن کانتا مقترنتین زماناً، وأمّا إذا کانت إحداهما سابقة علی الأُخری ولو بتکبیرة الإحرام صحّت السابقة دون اللاحقة، نعم إذا کانت إحدی الصلاتین فاقدة لشرائط الصحّة فهی لا تمنع عن إقامة صلاة جمعة أُخری ولو کانت فی عرضها أو متأخّرة عنها.

۳. قراءة خطبتین قبل الصلاة علی ما تقدّم، والأحوط لزوماً أن تکون الخطبتان بعد الزوال، کما لا بُدَّ أن یکون الخطیب هو الإمام، ولا یجب الحضور حال الخطبة وإن کان أحوط استحباباً.