کفاره افطار عمدی در ماه رمضان
طبق نظر آیت الله سیستانی:
کسی که در ماه رمضان روزۀ خود را عمداً با یکی از مبطلات شش‌گانه باطل کند، باید یا ۶۰ روز روزه بگیرد (به‌طوری که ۳۱ روز آن پشت‌سرهم باشد) یا ۶۰ فقیر را اطعام کند (با شرایطی که در این صفحه بیان شده است).
و اگر نتواند، باید به هر تعداد فقیری که می‌تواند یک مدّ طعام بدهد و اگر آن هم ممکن نبود، استغفار کند. و چنانچه در آینده توانایی پرداخت پیدا کرد باید آن را بپردازد.
کفاره افطار قضای روزه ماه رمضان
کسی که قضای روزۀ ماه رمضان خودش را گرفته، قبل از اذان ظهر می‌تواند روزه‌اش را باطل کند؛ اما اگر بعد از اذان ظهر عمداً روزه‌اش را با یکی از مبطلات شش‌گانه باطل کند، باید کفاره بدهد که کفاره آن اطعام ۱۰ فقیر است و اگر نتوانست، باید ۳ روز روزه بگیرد.
استفتائات
منابع فقهی
توضیح المسائل
مسأله ۱۶۳۰ در کفاره افطار روزه هر یک روز از ماه رمضان، یا باید یک بنده آزاد کند، یا به دستوری که در مسأله بعد ذکر خواهد شد دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند یا به هرکدام یک مُد که تقریباً «۷۵۰» گرم است، طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد، و چنانچه اینها برایش ممکن نباشد، باید به قدر امکان تصدّق دهد، و اگر ممکن نیست، استغفار نماید. و احتیاط واجب آن است که هر وقت بتواند، کفاره را بدهد.
مسأله ۱۶۵۶ کسی که قضای روزه ماه رمضان را گرفته، اگر بعد از ظهر عمداً کاری که روزه را باطل میکند انجام دهد، باید به ده فقیر هرکدام یک مُد طعام بدهد، و اگر نمی‌تواند، سه روز روزه بگیرد.
رساله جامع
مسأله ۱۵۳. روزه‌داری که قضای روزۀ ماه رمضان از خودش دارد و روزۀ قضا گرفته است، می‌تواند قبل از اذان ظهر، روزۀ خود را باطل نماید، ولی اگر وقت قضای روزۀ ماه رمضان آخر نسبت به زمان فرا رسیدن ماه رمضان جدید کم باشد، مثل اینکه فرد، یک هفته روزۀ قضا از ماه رمضان سال قبل دارد و فقط هفت روز هم به ماه رمضان سال جدید باقی مانده است، در این صورت، احتیاط مستحب آن است که روزۀ خویش را باطل ننماید. [پ: شایان ذکر است، آنچه ذکر شد در صورتی است که انجام روزۀ خصوص آن روز - به سبب نذر و مانند آن - بر فرد، واجب نشده باشد، وگرنه افطار و باز کردن روزه، حتّی قبل از ظهر جایز نیست.]
امّا بعد از اذان ظهر، افطار عمدی روزۀ قضای ماه رمضان جایز نیست و کفّاره دارد، که توضیح آن در مسألۀ «۱۵۵» ذکر می‌شود.
مسأله ۱۵۵. کسی که قضای روزۀ ماه رمضان خودش را گرفته، اگر بعد از اذان ظهر عمداً با «خوردن» یا «آشامیدن» یا «جماع» یا «استمناء» روزۀ خویش را باطل کند، واجب است ده فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مُدّ طعام بدهد و اگر نمی‌تواند سه روز روزه بگیرد؛
البتّه چنانچه افطار روزۀ قضا در بعد از ظهر با مبطلاتی که ذکر شد، به علّت ندانستن مسأله و حکم شرعی باشد، در صورتی که جاهل قاصر باشد، کفّاره بر او واجب نیست، ولی اگر جاهل مقصّر باشد - حتّی بنابر احتیاط واجب در موردی که هنگام ارتکاب مبطل، تردید نداشته - پرداخت کفّاره لازم می‌باشد.
مسأله ۱۶۵. کفّارۀ افطار عمدی در ماه مبارک، اختصاص به فردی دارد که عمداً روزۀ خود را با ارتکاب یکی از مواردی که در مسألۀ «۱۵۶» ذکر شد، باطل نموده است.
مسأله ۱۶۶. در کفّارۀ افطار عمدی روزۀ ماه رمضان، فرد باید یک بنده آزاد کند، یا به دستوری که بعداً گفته می‌شود [پ: به فصل «کفّارات»، مسائل «۱۱۱۸ تا ۱۱۲۱»مراجعه شود.] دو ماه روزه بگیرد، یا شصت فقیر را سیر کند یا به هر کدام یک مُدّ که تقریباً «۷۵۰ گرم» است، طعام یعنی گندم یا جو یا نان و مانند اینها بدهد.
مسأله ۱۶۷. اگر در کفّارۀ افطار عمدی روزۀ ماه رمضان انجام هیچ کدام از سه مورد ذکر شده در مسألۀ قبل برای فرد ممکن نباشد، باید به هر تعداد فقیری که می‌تواند، یک مُدّ طعام بپردازد و اگر آن هم ممکن نیست، استغفار نماید و احتیاط واجب آن است که در این دو صورت (صدقه و استغفار)، هر وقت در آینده برایش توانایی حاصل گردید، کفّاره را بپردازد یا آن را کامل نماید.
مسأله ۱۶۸. کسی که کفّارات متعدّد عمد از ماه مبارک رمضان بر عهده دارد و فعلاً از اینکه همۀ آنها را به‌طور کامل پرداخت کند ناتوان است، ولی می تواند در آینده تدریجاً کفّارات را بپردازد، مثلاً در طی چند سال آنها را ادا نماید، لازم است این کار را انجام دهد و در این صورت، نوبت به اینکه به هر تعداد فقیری که می‌تواند، یک مُدّ طعام بدهد نمی‌رسد.
شایان ذکر است، در فرضی که فرد برای همیشه ناتوان است و در آینده هم به تدریج نمی‌تواند کفّارات را بپردازد، باید به هر تعداد فقیری که می‌تواند، یک مُدّ طعام بدهد و لازم است مقدار طعامی را که تمکّن از اعطای آن به فقرا دارد، بر تعداد روزهایی که افطار عمدی کرده، توزیع نماید با رعایت اینکه به هر فقیر کمتر از یک مُدّ داده نشود و چنانچه طعام با توزیع به صورت مذکور برای تمام ایّام کافی نباشد، برای مقداری که کافی نیست استغفار نماید؛ مثلاً اگر فرد ۶۰ کفّارۀ عمد ماه مبارک رمضان بر عهده دارد و فقط تا آخر عمر توانایی پرداخت ۳۰۰ مُدّ طعام را دارد، باید برای کفّارۀ هر روز، پنج مُدّ طعام لحاظ نماید و هر مُدّ را به یک فقیر بپردازد.
المسائل المنتخبه
(مسألة ۵۱۰): تجب الکفّارة علی من أفطر فی شهر رمضان بالأکل أو الشرب أو الجماع أو الاستمناء أو البقاء علی الجنابة مع العمد والاختیار من غیر کره ولا إجبار، ویتحقّق التکفیر - حتّی فی الإفطار بالمحرّم - بتحریر رقبة أو صیام شهرین متتابعین أو إطعام ستّین مسکیناً، بتوضیح سیأتی فی أحکام الکفّارات.
(مسألة ۵۲۰): یجوز الإفطار فی قضاء شهر رمضان قبل الزوال ولا یجوز بعده، ولو أفطر لزمته الکفّارة، وهی إطعام عشرة مساکین یعطی کلّ واحد منهم مُدّاً من الطعام، فلو عجز عنه صام بدله ثلاثة أیام. هذا إذا لم یکن القضاء فی ذلک الیوم متعیناً علیه بنذر أو نحوه، وإلّا لم یجز الإفطار فیه مطلقاً، کما هو الحکم فی غیره من الواجب المعین، بل قد تترتّب الکفّارة علی ذلک کالإفطار فی الصوم المعین بالنذر.
وأمّا الواجب الموسّع - غیر القضاء عن النفس - فیجوز الإفطار فیه قبل الزوال وبعده، والأولی أن لا یفطر بعد الزوال ولا سیما إذا کان الواجب هو قضاء صوم شهر رمضان عن غیره بإجارة أو غیر إجارة.
(مسألة ۱۳۱۹): الکفّارات علی خمسة أقسام:
فإنّها إما أن تکون معینة أو مرتّبة أو مخیرة أو ما اجتمع فیها الترتیب والتخییر أو تکون کفّارة الجمع، وفیما یلی أمثلة للجمیع: ....
ب- کفّارة من تعمّد الإفطار فی یوم من شهر رمضان أو خالف العهد مخیرة، وهی عتق رقبة أو صیام شهرین متتابعین أو إطعام ستّین مسکیناً. ....
(مسألة ۱۳۴۰): إذا عجز عن الخصال الثلاث فی الکفّارة المخیرة لإفطار شهر رمضان عمداً فعلیه التصدّق بما یطیق - أی بأقلّ من ستّین مسکیناً -، ومع التعذّر یتعین علیه الاستغفار، ولکن إذا تمکن بعد ذلک من إکمال العدد أو من التکفیر لزمه ذلک علی الأحوط.
وإذا عجز عن الخصال الثلاث فی الکفّارة المخیرة لحنث العهد فلیصم ثمانیة عشر یوماً، فإن عجز لزمه الاستغفار.
(مسألة ۱۳۴۱): إذا عجز عن صیام ثلاثة أیام فی کفّارة الإفطار فی قضاء شهر رمضان بعد الزوال وفی کفّارة الیمین والنذر فعلیه الاستغفار، وهکذا الحال لو عجز عن إطعام عشرة مساکین فی کفّارة البراءة.
منهاج الصالحین
قبل ۱۰۱۶
تجب الکفّارة بتعمّد الإفطار بالأکل أو الشرب أو الجماع أو الاستمناء أو البقاء علی الجنابة فی صوم شهر رمضان، أو بأحد الأربعة الأُول فی قضائه بعد الزوال، أو بشیء من المفطرات المتقدّمة فی الصوم المنذور المعین، ....
ج۱، مسألة ۱۰۱۶: کفّارة إفطار یوم من شهر رمضان مخیرة بین عتق رقبة، وصوم شهرین متتابعین، وإطعام ستّین مسکیناً لکلّ مسکین مدّ، والأحوط الأولی فی الإفطار علی الحرام الجمع بین الخصال الثلاث.
وکفّارة إفطار قضاء شهر رمضان بعد الزوال إطعام عشرة مساکین لکلّ مسکین مدّ فإن لم یتمکن صام ثلاثة أیام.
وکفّارة إفطار الصوم المنذور المعین کفّارة یمین وهی عتق رقبة أو إطعام عشرة مساکین - لکلّ واحد مدّ - أو کسوة عشرة مساکین، فإن عجز صام ثلاثة أیام متوالیات.
ج۱، مسألة ۱۰۱۸: من عجز عن الخصال الثلاث فی کفّارة الإفطار فی شهر رمضان تصدّق بما یطیق - أی یطعم أقلّ من ستّین مسکیناً حسب تمکنه - ومع التعذّر یتعین علیه الاستغفار، ولکن یلزم التکفیر عند التمکن علی الأحوط وجوباً.
مسألة ۱۰۵۶: یجوز الإفطار فی الصوم المندوب إلی الغروب، ولا یجوز فی قضاء صوم شهر رمضان بعد الزوال إذا کان القضاء لنفسه، بل تقدّم أنّ علیه الکفّارة، أمّا قبل الزوال فیجوز إذا کان موسّعاً، وأمّا الواجب الموسّع غیر قضاء شهر رمضان فیجوز الإفطار فیه مطلقاً، وإن کان الأحوط استحباباً ترک الإفطار فیه بعد الزوال.
ج۳، مسألة ۷۴۶: الکفّارات - عدا کفّارات الإحرام - علی خمسة أقسام: ....
القسم الثانی: الکفّارة المخیرة(۱)، وهی فی ثلاثة موارد أیضاً:
۱. کفّارة من أفطر فی شهر رمضان بتعمّد الأکل أو الشرب أو الجماع أو الاستمناء أو البقاء علی الجنابة. ....
ج۳، مسألة ۷۸۰: إذا عجز عن الخصال الثلاث فی الکفّارة المخیرة فإن کانت کفّارة الإفطار فی شهر رمضان فعلیه التصدّق بما یطیق أی بأقلّ من ستّین مسکیناً، ومع التعذّر یتعین علیه الاستغفار، ولکن إذا تمکن بعد ذلک من إکمال العدد أو من التکفیر لزمه ذلک علی الأحوط. ....
عروه الوثقی
[ ۲۴۷۰ ] مسألة ۱ : تجب الکفارة فی أربعة أقسام من الصوم :
الأول : صوم شهر رمضان، وکفارته مخیرة بین العتق وصیام شهرین متتابعین وإطعام ستین مسکینا علی الأقوی، وإن کان الأحوط الترتیب فیختار العتق مع الإمکان ومع العجز عنه فالصیام ومع العجز عنه فالإطعام، ویجب الجمع (۱۳۹۰) بین الخصال إن کان الإفطار علی محرم کأکل المغصوب وشرب الخمر والجماع المحرم ونحو ذلک.
الثانی : صوم قضاء شهر رمضان إذا أفطر بعد الزوال، وکفارته إطعام عشرة مساکین لکل مسکین مد، فإن لم یتمکن فصوم ثلاثة أیام، والأحوط إطعام ستین مسکینا.
الثالث : صوم النذر المعین، وکفارته کفارة إفطار شهر رمضان (۱۳۹۱).
الرابع : صوم الاعتکاف، وکفارته مثل کفارة شهر رمضان مخیرة بین الخصال، ولکن الأحوط الترتیب المذکور، هذا وکفارة الاعتکاف مختصة بالجماع فلا تعم سائر المفطرات، والظاهر أنها لأجل الاعتکاف لا للصوم ولذا تجب فی الجماع لیلا أیضاً.
و أما ما عدا ذلک من أقسام الصوم فلا کفارة فی إفطاره واجبا کان کالنذر المطلق والکفارة أو مندوبا فإنه لا کفارة فیها وإن أفطر بعد الزوال.
(۱۳۹۰)(ویجب الجمع) لا یجب وإن کان أحوط، ومنه یظهر الحال فی التفریعات الآتیة.
(۱۳۹۱)(وکفارته کفارة إفطار شهر رمضان) : الأظهر إجزاء کفارة الیمین.
[ ۲۴۷۴ ] مسألة ۵ : إذا تعذر بعض الخصال فی کفارة الجمع وجب علیه الباقی.
[ ۲۴۸۸ ] مسألة ۱۹ : من عجز عن الخصال الثلاث فی کفارة مثل شهر رمضان تخیر بین أن یصوم ثمانیة عشر یوما أو یتصدق بما یطیق (۱۴۰۴)، ولو عجز أتی بالممکن منهما، وإن لم یقدر علی شیء منهما استغفر الله ولو مرة بدلا عن الکفارة، وإن تمکن بعد ذلک منها أتی بها (۱۴۰۵).
(۱۴۰۴) (أو یتصدق بما یطیق) : بل هو المتعین فی کفارة الافطار فی شهر رمضان کما یتعین صیام ثمانیة عشر یوماً فی سائر موارد الکفارة المتخیرة ومع تعذرهما یتعین علیه الاستغفار.
(۱۴۰۵) (أتی بها) : علی الأحوط.
[ ۲۵۴۸ ] مسألة ۲۷ : لا یجوز للصائم قضاء شهر رمضان إذا کان عن نفسه الإفطار بعد الزوال، بل تجب علیه الکفارة به وهی کما مر إطعام عشرة مساکین لکل مسکین مد، ومع العجز عنه صیام ثلاثة أیام، وأما إذا کان عن غیره بإجارة أو تبرع فالأقوی جوازه وإن کان الأحوط الترک، کما أن الأقوی الجواز فی سائر أقسام الصوم الواجب الموسع وإن کان الأحوط الترک فیها أیضاً، وأما الإفطار قبل الزوال فلا مانع منه حتی فی قضاء شهر رمضان عن نفسه إلا مع التعین بالنذر أو الإجارة أو نحوهما، أو التضیق بمجیء رمضان آخر إن قلنا بعدم جواز التأخیر إلیه کما هو المشهور .