کیفیت خواندن نماز شب
نماز شب یازده رکعت است:
ابتدا هشت رکعت به نیت نافله شب (به صورت چهار نماز دو رکعتی)
پس از آن، دو رکعت به نیت نماز شفع
در پایان، یک رکعت به نیت نماز وتر
قنوت نماز شب
در هشت رکعت نافله شب و همچنین قبل از رکوع نماز وتر، خواندن قنوت مستحب است؛ اما در نماز شفع، مستحببودن قنوت بهطور قطعی ثابت نیست، ولی بهجاآوردن آن با نیت رجاء (به امید ثواب) اشکالی ندارد.
برخی از مستحبات قنوت نماز شب:
- هفتاد مرتبه: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»
- هفت مرتبه: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ لِجَمیعِ ظُلْمی وَجُرْمی وَإِسْرَافی عَلَی نَفْسی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»
- هفت مرتبه: «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ»
- سیصد مرتبه: «الْعَفْوَ»
- دعا و طلب مغفرت برای چهل مؤمن
استفتائات
پرسش: آیا میتوان نافله شب را نشسته خواند؟
پاسخ: اشکال ندارد.
السؤال: هل یجوز ان اصلی صلاة اللیل ونافلة الصبح قبل ان انام وعندما استیقظ اصلی صلاة الفجر؟
الجواب: یجوز .
منابع فقهی
توضیح المسائل
مسئله ۷۵۱ـ نمازهای مستحبّی زیاد است و آنها را نافله گویند، و بین نمازهای مستحبّی به خواندن نافلههای شبانهروزی بیشتر سفارش شده، و آنها در غیر روز جمعه سی و چهار رکعتاند، که هشت رکعت آن نافله ظهر، و هشت رکعت نافله عصر و چهار رکعت نافله مغرب، و دو رکعت نافله عشا، و یازده رکعت نافله شب، و دو رکعت نافله صبح میباشد ....
مسئله ۷۵۲ـ از یازده رکعت نافله شب، هشت رکعت آن باید به نیت نافله شب، و دو رکعت آن به نیت نماز شفع، و یک رکعت آن به نیت نماز وتر خوانده شود. و دستور کامل نافله شب در کتابهای دعا ذکر شده است.
رساله جامع
ج۱، مسئله ۲۰۵۱. نافلههای شبانهروزی در غیر روز جمعه، (۳۴) رکعت است که عبارتند از:
هشت رکعت نافلۀ ظهر، هشت رکعت نافلۀ عصر، چهار رکعت نافلۀ مغرب، دو رکعت نافلۀ عشاء و یازده رکعت نافلۀ شب (از این یازده رکعت، هشت رکعت به نیّت نافلۀ شب، دو رکعت به نیّت نماز شَفْع و یک رکعت به نیّت نماز وتر خوانده میشود) و دو رکعت نافلۀ صبح میباشد. ....
کیفیّت خواندن نماز شب
ج۱، مسأله ۲۰۶۱. نماز شب (نافلۀ شب) یازده رکعت میباشد که هشت رکعت آن شامل چهار دو رکعتی، به نیّت نافلۀ شب و دو رکعت آن، به نیّت «نماز شَفْع» و یک رکعت آن، به نیّت «نماز وتر» خوانده میشود و خواندن قنوت قبل از رکوع رکعت دوّم در هشت رکعت نافلۀ شب مستحب است؛ ولی مستحب بودن قنوت در نماز شفع ثابت نیست و خواندن آن رجاءً مانعی ندارد[۱] و بهتر است در نماز وتر بعد از حمد، یک بار سورۀ فَلَق و یک بار سورۀ ناس و سه بار سورۀ توحید خوانده شود و خواندن قنوت در آن، مستحب است.
شایان ذکر است، انسان میتواند نماز شفع و وتر را متّصل به هم انجام دهد به این کیفیّت که آن را همانند نماز مغرب بهجا آورد و در رکعت دوّم آن پس از خواندن تشهّد سلام ندهد و برای خواندن رکعت سوّم برخیزد و بدون گفتن تکبیرة الاحرام، رکعت سوّم را مانند نماز وتر بهجا آورد و در این حال، خواندن قنوت در رکعت دوّم رجاءً انجام میشود و خواندن قنوت در رکعت سوّم مستحب است.
ج۱، مسأله ۲۰۶۲. بهتر است نمازگزار در قنوت نماز وتر[۲] موارد ذیل را رجاءً بخواند:
۱. ثنای پروردگار متعال را بهجا آورد و میتواند در مقام ثناء، دعای فرج معروف را بخواند: «لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ الْحَلیمُ الْکَریمُ، لا إِلهَ إِلَّا اللّهُ الْعَلیُّ الْعَظیمُ، سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ السَّمواتِ السَّبْعِ و رَبِّ الأَرَضینَ السَّبْعِ وَمَا فیْهِنَّ وَمَا بَیْنَهُنَّ وَرَبِّ الْعَرْشِ الْعَظیمِ وَالْحَمْدُ لِلهِ رَبِّ الْعالَمینَ».
۲. صلوات و درود بر محمّد و آل محمّدˆ بفرستد و بهتر است این دعا را بخواند: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ، اللَّهُمَّ اهْدِنَا فیمَنْ هَدَیْتَ وَعَافِنَا فیمَنْ عَافَیْتَ وَتَوَلَّنَا فیمَنْ تَوَلَّیْتَ وَبَارِکْ لَنَا فیمَا أَعْطَیْتَ وَقِنَا شَرَّ مَا قَضَیْتَ، فَإِنَّکَ تَقْضی وَلَا یُقْضَی عَلَیْکَ، إِنَّهُ لَایَذِلُّ مَنْ وَالَیْتَ وَلَا یَعِزُّ مَنْ عَادَیْتَ، تَبَارَکْتَ رَبَّنَا وَتَعَالَیْتَ».
۳. استغفار نماید که در روایات تأکید فراوان بر آن شده است و بهتر است هفتاد مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ رَبّی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ»
۴. هفت مرتبه بگوید: «أَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذی لا إِلهَ إِلَّا هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّوْمُ لِجَمیعِ ظُلْمی وَجُرْمی وَإِسْرَافی عَلَی نَفْسی وَأَتُوْبُ إِلَیْهِ».
۵. بگوید: «رَبِّ أَسَأْتُ وَظَلَمْتُ نَفْسی وَبِئْسَ مَا صَنَعْتُ، وَهذِهِ یَدَایَ یَا رَبِّ جَزَاءً بِمَا کَسَبَتْ، وَهذِه رَقَبَتی خَاضِعَةٌ لِمَا أَتَیْتُ، وَهَا أَنَا ذَا بَیْنَ یَدَیْکَ، فَخُذْ لِنَفْسِکَ مِنْ نَفْسیَ الرِّضَا حَتّی تَرْضَی لَکَ الْعُتْبَی لَا أَعُوْدُ».
۶. (۳۰۰) مرتبه بگوید: «الْعَفْوَ».
۷. بگوید: «رَبِّ اغْفِرْ لی وَارْحَمْنی وَتُبْ عَلَیَّ، إِنَّکَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحیمُ».
۸. هفت مرتبه بگوید: «هذا مَقامُ الْعائِذِ بِکَ مِنَ النّارِ».
۹. برای چهل مؤمن دعا کند و به زبان غیر عربی هم اشکال ندارد، مثلاً بگوید: خداوندا فلانی را بیامرز و...
موارد فوق، قسمتی از مستحبات قنوت نماز وتر است و پس از خواندن قنوت به رکوع رفته و بعد از سر برداشتن از رکوع مستحب است این دعا را بخواند:
«هذَا مَقَامُ مَنْ حَسَنَاتُهُ نِعْمَةٌ مِنْکَ وَشُکْرُهُ ضَعیفٌ وَذَنْبُهُ عَظیمٌ وَلَیْسَ لِذلِکَ إِلَّا رِفْقُکَ وَرَحْمَتُکَ، فَإِنَّکَ قُلْتَ فی کِتَابِکَ الْمُنْزَلِ عَلَی نَبیِّکَ الْمُرْسَلِ صلّی اللّه علیه و آله کانُوا قَلیلًا مِنَ اللَّیْلِ ما یَهْجَعُوْنَ وَبِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُوْنَ، طَالَ هُجُوعی وَقَلَّ قیَامی وَهذَا السَّحَرُ وَأَنَا أَسْتَغْفِرُکَ لِذُنُوبی اسْتِغْفَارَ مَنْ لَا یَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلَا نَفْعاً وَلَا مَوْتاً وَلَا حَیَاةً وَلَا نُشُوراً».
شایان ذکر است، اگر نمازگزار در نماز شب اکتفا به خواندن حمد نماید و سوره نخواند یا قنوت را کوتاه انجام داده یا اصلاً قنوت نخواند، نماز شبش صحیح است.
ج۱، مسأله ۲۰۶۳. انسان میتواند بعضی از نافلههای شبانهروزی را بخواند و بعضی را نخواند و در نماز شب میتواند اکتفا به خواندن سه رکعت آخر، یعنی نماز شَفْع و وتر نماید، بلکه میتواند به خواندن وتر اکتفا کند.
همین طور، در نافلۀ عصر میتواند اکتفا به خواندن چهار رکعت، بلکه دو رکعت آن نماید و امّا در مورد نافلۀ ظهر و نافلۀ مغرب، همچنین هشت رکعت اوّل نماز شب، چنانچه بخواهد بعضی از آنها را بخواند، آن را به قصد رجاء بهجا آورد.
المسائل المنتخبه
یستحبّ التنفّل فی الیوم واللیلة بأربع وثلاثین رکعة: .... وثمان رکعات نافلة اللیل، والأحوط الأولی الإتیان بها بعد منتصف اللیل، والأفضل أداؤها قریباً من الفجر الصادق، ورکعتا الشفع بعد صلاة اللیل، ورکعة الوتر بعد الشفع، ورکعتان نافلة الفجر قبل فریضته، ولا یبعد أن یکون مبدأ وقتها مبدأ وقت صلاة اللیل - بعد مضی مقدار یتمکن المکلّف من الإتیان بها - ویمتدّ إلی قبیل طلوع الشمس.
مسألة ۱۸۵: النوافل رکعتان رکعتان، إلّا صلاة الوتر فإنّها رکعة واحدة ویجوز الإتیان بها متّصلة بالشفع أیضاً، ویستحبّ فیها القنوت ولکن یؤتی به فی صلاة الشفع رجاءً.
ویجوز الاکتفاء فیها بقراءة الحمد من دون سورة، کما یجوز الاکتفاء ببعض أنواعها دون بعض، بل یجوز الاقتصار فی نوافل اللیل علی الشفع والوتر، بل علی الوتر خاصّة، وفی نافلة العصر علی أربع رکعات بل رکعتین، وإذا أرید التبعیض فی غیر هذه الموارد فالأحوط لزوماً الإتیان به بقصد القربة المطلقة حتّی فی الاقتصار فی نافلة المغرب علی رکعتین.
والأولی أن یقنت فی صلاة الوتر بهذا الدعاء: «لَا إِلهَ إِلَّا اللهُ الحَلِیمُ الکرِیمُ، لَا إِلهَ إِلَّا اللهُ العَلِی العَظِیمُ، سُبْحَانَ الله رَبِّ السَّموَاتِ السَّبْعِ، وَرَبِّ الأَرَضِینَ السَّبْعِ، وَمَا فِیهِنَّ وَمَا بَینَهُنَّ، وَرَبِّ العَرْشِ العَظِیمِ، والحَمْدُ لله رَبِّ العَالَمِینَ، وَصَلَّی اللهُ عَلَی مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِینَ»، وأن یدعو لأربعین مؤمناً، وأن یقول: «أَسْتَغْفِرُ اللهَ رَبِّی وَأَتُوْبُ إِلَیهِ» سبعین مرّة، وأن یقول: «هَذَا مَقَامُ العَائِذِ بِک مِنَ النَّارِ» سبع مرّات، وأن یقول: «العَفْوَ» ثلاثمائة مرّة.
منهاج الصالحین
.... وأمّا النوافل فکثیرة أهمّها الرواتب الیومیة: ثمان للظهر قبلها، وثمان بعدها قبل العصر للعصر، وأربع بعد المغرب لها، ورکعتان من جلوس تعدّان برکعة بعد العشاء لها، وثمان صلاة اللیل، ورکعتا الشفع بعدها، ورکعة الوتر بعدها، ورکعتا الفجر قبل الفریضة، وفی یوم الجمعة یزاد علی الستّ عشرة أربع رکعات قبل الزوال، ولها آداب مذکورة فی محلّها، مثل کتاب مفتاح الفلاح للمحقّق البهائی (قدّس سرّه).
عروه الوثقی
وأما النوافل فکثیرة، آکدها الرواتب الیومیة وهی فی غیر یوم الجمعة أربع وثلاثون رکعة [۳]: ثمان رکعات قبل الظهر .... وإحدی عشر رکعة صلاة اللیل وهی ثمان رکعات والشفع رکعتان والوتر رکعة واحدة ....
[۱۱۷۶] مسألة ۱: یجب الإتیان بالنوافل رکعتین رکعتین إلا الوتر[۴] فإنها رکعة، ویستحب فی جمیعها القنوت حتی الشفع [۵] علی الأقوی فی الرکعة الثانیة، وکذا یستحب فی مفردة الوتر.
- ↑ بهتر است در نماز شفع، بعد از حمد در هر رکعت سورۀ توحید بخواند و در بعضی روایات سه بار توحید ذکر شده است یا آنکه در رکعت اوّل سورۀ ناس و در رکعت دوّم سورۀ فلق یا بالعکس بخواند و عمل به هر کدام رجاءً مطلوب است.
- ↑ چه آن را متّصل به نماز شفع نماید و چه جداگانه بهجا آورد.
- ↑ (أربع وثلاثون رکعة): ویجوز الاقتصار فیها علی بعض أنواعها، بل یجوز الاقتصار فی نوافل اللیل علی الشفع والوتر بل علی الوتر خاصة، وفی نافلة العصر علی اربع رکعات بل رکعتین واذا اراد التبعیض فی غیر هذه الموارد فالاحوط الاتیان به بقصد القربة المطلقة حتی فی الاقتصار فی نافلة المغرب علی رکعتین.
- ↑ (إلا الوتر): لا یبعد جواز الاتیان بها متصلة بالشفع.
- ↑ (حتی الشفع): یؤتی به فیها رجاءً.