وظیفه فرد بیهوش و دیوانه و مست در ماه رمضان
روزه شخص بیهوش
طبق نظر آیت الله سیستانی:
روزه‌گرفتن کسی که در تمام روز بیهوش بوده، واجب نیست و قضا ندارد.
اما شخصی که نیت روزه داشته و بیهوش شده، سپس در بین روز به هوش آمده است، باید بنابر احتیاط واجب روزه‌اش را تمام کند و اگر تمام نکرد، باید قضای آن را به‌جا آورد.
و اگر با اختیار (مثلاً برای عمل جراحی) بیهوش شده است، اگر در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط واجب روزه آن روز را باید تمام کرده و قضای آن را نیز به‌جا آورد.
روزه شخص دیوانه
روزه‌گرفتن بر انسان دیوانه (مجنون) واجب نیست و چنانچه پس از مدتی عاقل شود، قضای روزهایی که دیوانه بوده، لازم نیست.
روزه شخص مست
روزه‌گرفتن انسان مست صحیح نیست و چنانچه در طول روز، هوشیار شد، بنابر احتیاط واجب باید روزه آن روز را تمام و اگر مبطلی انجام داده، بقیه روز را امساک کند و در هر دو صورت، قضای آن را نیز به‌جا آورد.
استفتائات
منابع فقهی
توضیح المسائل
مسأله ۱۵۳۷ ـ اگر پیش از اذان صبح نیّت کند، سپس بدون اختیار بیهوش شود و در بین روز به هوش آید، بنا بر احتیاط لازم، باید روزه آن روز را تمام نماید و اگر تمام نکرد، قضای آن را به‌جا آورد؛ امّا در مورد بیهوشی که مقدّمات آن اختیاری بوده (مثل فردی که برای عمل جراحی، خود را در اختیار دکترِ بیهوشی قرار می‌‌دهد) احتیاط واجب آن است که روزه را تمام نموده و قضای آن را هم به‌جا آورد.
مسأله ۱۶۶۳ ـ اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‌های وقتی را که دیوانه بوده قضا نماید.
رساله جامع
مسأله ۵. روزه بر فردی واجب است که عاقل باشد. بنابراین، کسی که قبل از اذان صبح نیّت روزه نداشته، سپس مجنون شده و بعد از اذان مغرب عاقل شده است روزۀ آن روز بر وی واجب نبوده و بعداً نیز لازم نیست قضای آن را انجام دهد؛
امّا اگر فرد پیش از اذان صبح نیّت روزه کند، سپس مجنون شود و در بین روز عاقل گردد، بنابر احتیاط لازم، باید روزۀ آن روز را تمام نماید و چنانچه تمام نکرد، قضای آن را به‌جا آورد.
مسأله ۶. اگر فرد بی اختیار بیهوش شود و به این دلیل نتواند نیّت لازم در روزه را داشته باشد، روزه بر او واجب نیست؛ مثلاً فردی که قبل از اذان صبح نیّت روزه نداشته، سپس بی‌اختیار بیهوش شده و بعد از اذان مغرب به هوش آمده است، روزۀ آن روز بر وی واجب نبوده و بعداً نیز لازم نیست قضای آن را انجام دهد.
مسأله ۷. اگر فرد پیش از اذان صبح نیّت روزه کند، سپس بدون اختیار بیهوش شود و در بین روز به هوش آید، بنابر احتیاط لازم، باید روزۀ آن روز را تمام نماید و اگر تمام نکرد، قضای آن را به‌جا آورد؛
امّا در مورد بیهوشی که مقدّمات آن اختیاری بوده (مثل فردی که برای عمل جراحی، خود را در اختیار دکتر بیهوشی قرار می‌‌دهد) احتیاط واجب آن است که روزه را تمام نموده و قضای آن را هم به‌جا آورد.
مسأله ۲۰. روزه از فرد دیوانه یا مست یا بیهوش در صورتی که این امور باعث شود نیّت لازم در روزه به درستی از وی انجام نگیرد، صحیح نمی‌باشد؛
ولی اگر فرد، پیش از اذان صبح نیّت روزه کند، سپس مست شود و در بین روز به هوش آید، احتیاط واجب آن است که روزۀ آن روز را تمام کند و قضای آن را هم به‌جا آورد و حکم فردی که قبل از اذان، نیّت روزه کرده سپس بیهوش شده و در بین روز عارضۀ وی برطرف شده است، در مسألۀ «۷» ذکر شد.
مسأله ۱۴۴. در موارد زیر لازم نیست مکلّف قضای روزه را انجام دهد:
۱. اگر دیوانه عاقل شود، واجب نیست روزه‌های وقتی را که دیوانه بوده قضا نماید؛ مگر مورد استثنایی که در مسألۀ «۵» ذکر شد.
....
۴. اگر فرد بیهوش یا شخصی که در کُما است هوشیار گردد و از حالت بیهوشی یا کُما بیرون آید، روزه‌های روزهایی را که بیهوش بوده یا در کُما به سر می‌برده و نیّت روزه نداشته، لازم نیست قضا نماید؛ مگر مورد استثنایی که در مسألۀ «۷» ذکر شد. ....
المسائل المنتخبه
بعد از مساله 465
احکام الصوم
یجب علی کلّ إنسان أن یصوم شهر رمضان عند تحقّق هذه الشروط:
۱- البلوغ، فلا یجب علی غیر البالغ من أوّل الفجر، وإن کان الأحوط الأولی إتمامه إذا کان ناویاً للصوم ندباً فبلغ أثناء النهار.
۲،۳- العقل وعدم الإغماء، فلو جنّ أو أغمی علیه بحیث فاتت منه النیة المعتبرة فی الصوم وأفاق أثناء النهار لم یجب علیه صوم ذلک الیوم. نعم، لا یترک الاحتیاط للمجنون والمغمی علیه بغیر اختیار إذا کان مسبوقاً بالنیة وأفاق أثناء النهار بتمام الصوم وإن لم یفعل فالقضاء، وللسکران وللمغمی علیه عن اختیار مع سبق النیة بالجمع بین الإتمام إن أفاق أثناء الوقت والقضاء بعد ذلک ....
منهاج الصالحین
مسألة ۱۰۲۶: یشترط فی صحّة الصوم أُمور : ....
۲. العقل وعدم الإغماء، فلو جُنَّ أو أغمی علیه بحیث فاتت منه النیة المعتبرة فی الصوم وأفاق أثناء النهار لم یصحّ منه صوم ذلک الیوم، نعم إذا کان مسبوقاً بالنیة فی الفرض المذکور فلا یترک مراعاة مقتضی الاحتیاط فیه علی ما سبق.
مسألة ۱۰۳۷: لو صام الصبی تطوّعاً وبلغ فی الأثناء ولو قبل الزوال لم یجب علیه الإتمام وإن کان هو الأحوط استحباباً، ولو أفاق المجنون أو المغمی علیه أثناء النهار وکان مسبوقاً بالنیة فالأحوط لزوماً أن یتمّ صومه وأن یقضیه إن لم یفعل ذلک.
عروه الوثقی
بعد از مساله 2501
فصل فی شرائط صحة الصوم (۱۴۲۶)
وهی أمور :
.....الثانی : العقل (۱۴۲۹)، فلا یصح من المجنون ولو أدوارا وإن کان جنونه فی جزء من النهار ولا من السکران ولا من المغمی علیه ولو فی بعض النهار وإن سبقت منه النیة علی الأصح.
(۱۴۲۶) (فی شرائط صحة الصوم) : بالمعنی الجامع بین شرط المتعلق وشرط الأمر وشرط عدم لزوم القضاء عقوبة.
(۱۴۲۹) (العقل) : إذا أوجب فقده الإخلال بالنیة المعتبرة فی الصوم وإلا ـ کما إذا کان مسبوقا بها ـ فللصحة وجه فلا یترک الاحتیاط فی مثل ذلک بالجمع بین الإتمام والقضاء للسکران، وبالإتمام فإن لم یفعل فالقضاء للمجنون والمغمی علیه.
بعد از مساله 2505
فصل فی شرائط وجوب الصوم
وهی أمور :
الأول والثانی : البلوغ والعقل، فلا یجب علی الصبی والمجنون إلا أن یکملا قبل طلوع الفجر، دون ما إذا کملا بعده فإنه لا یجب علیهما وإن لم یأتیا بالمفطر بل وإن نوی الصبی الصوم ندبا، لکن الأحوط مع عدم إتیان المفطر الإتمام والقضاء (۱۴۴۳) إذا کان الصوم واجبا معینا وجود ولا فرق فی الجنون (۱۴۴۴) بین الإطباقی والأدواری إذا کان یحصل فی النهار ولو فی جزء منه، وأما لو کان دور جنونه فی اللیل بحیث یفیق قبل الفجر فیجب علیه.
الثالث: عدم الإغماء، فلا یجب معه الصوم ولو حصل فی جزء من النهار، نعم لو کان نوی الصوم قبل الإغماء فالأحوط إتمامه. ....
(1443) (والقضاء): علی تقدیر عدم الاتمام.
(۱۴۴۴) (ولا فرق فی الجنون) : إذا أوجب جنونه الإخلال بالنیة المعتبرة وإلا ـ کما إذا کان مسبوقا بالنیة ـ فقد مر لزوم الاحتیاط لمثله بالإتمام فإن لم یفعل فالقضاء وهکذا الحال فی المغمی علیه.
بعد از مساله 2521
فصل فی أحکام القضاء
یجب قضاء الصوم ممن فاته بشروط وهی : البلوغ، والعقل ....
وکذا لا یجب علی المجنون ما فات منه أیام جنونه من غیر فرق بین ما کان من الله أو من فعله علی وجه الحرمة أو علی وجه الجواز، وکذا لا یجب علی المغمی علیه سواء نوی الصوم قبل الإغماء أم لا، وکذا لا یجب علی من أسلم عن کفر إلا إذا أسلم قبل الفجر ولم یصم ذلک الیوم فإنه یجب علیه قضاؤه، ولو أسلم فی أثناء النهار لم یجب علیه صومه وإن لم یأت بالمفطر (۱۴۷۶)، ولا علیه قضاؤه من غیر فرق بین ما لو أسلم قبل الزوال أو بعده وإن کان الأحوط القضاء إذا کان قبل الزوال.
(۱۴۷۶) (لم یجب علیه صومه وإن لم یأت بالمفطر) : مر أن الأحوط لزوما للکافر إذا أسلم فی نهار شهر رمضان ولم یأت بمفطر أن یمسک بقیة یومه بقصد ما فی الذمة وأن یقضیه إن لم یفعل ذلک.